Ao sâu nước cả, khôn chài cá nghĩa là gì

1. Giới thiệu chung

• Tác giả:  Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) người thôn Vị Hạ (làng Và), xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.  Ông là một nhà thơ lớn của dân tộc. Thơ của ông gồm cả chữ Nôm và chữ Hán, hầu hết được sáng tác vào giai đoạn khi ông đã từ bỏ chốn quan trường.
• Tác phẩm: 
• Thể thơ: Thất ngôn bát cú đường luật
• Hoàn cảnh sáng tác: Được viết vào hoảng thời gian khi ông cáo quan về ở ẩn vào một dịp vô cùng đặc biệt đó là có người bạn tri kỉ đã lâu không gặp ghé thăm, nhưng ông lại không có gì để thiết đãi bạn. Trước tình cảnh oái oăm này, Nguyễn Khuyến đã làm bài thơ Bạn đến chơi nhà để tự trào đồng thời giãi bày nỗi lòng mình.

2. Phân tích bài thơ

a. Giới thiệu sự việc bạn đến chơi nhà (Hai câu thơ đầu):

Đã bấy lâu nay bác tới nhà .

• Đã bấy lâu nay: Khoảng thời gian dài => bày tỏ sự chờ đợi bạn đến chơi.
• Bác: cách xưng hô vừa trân trọng vừa thân mật.

=> Câu nhập thơ như một lời nói mộc mạc, một tiếng reo vui, bộc lộ sự chân tình, niềm xúc động của tác giả khi bạn đến chơi nhà

b. Hoàn cảnh nhà thơ khi bạn đến chơi nhà ( 6 câu thơ tiếp theo)

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa .Ao sâu nước cả, khôn chài cá ,Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà .Cải chửa ra cây, cà mới nụ ,Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa .Đầu trò tiếp khách, trầu không có ,Khi bạn đến chơi nhà, tác giả rơi vào thực trạng đặc biệt quan trọng, đó là

• Trẻ con đi vắng – không sai đi mua đồ đãi khách được
• Chợ ở xa – đi thì mất nhiều thời gian, không ai ở nhà đón tiếp khách, khách đến chơi mà để ngồi chờ một mình thì thật là bất lịch sự.
• Ao sâu, nước lớn – khó mà bắt được cá để mời bạn
• Vườn rộng, rào thưa – khó bắt gà được
• Cải chưa mọc cây, cà vừa ra nụ, bầu vừa rụng rốn, mướp đang nở hoa – đến rau củ quả trong vườn cũng không có gì ăn được
• Miếng trầu – thứ cơ bản nhất để tiếp khách cũng không có

Với cách sử dụng giải pháp nói quá, câu thơ như một lời tâm tình kể về cảnh sống thanh bạch giản dị và đơn giản nhưng rất đạm bạc, thiếu thốn đủ điều về vật chất – được trình diễn một cách hóm hỉnh, vui mừng – bộc lộ sự sáng sủa với đời sống của tác giả .

c. Tình cảm thắm thiết của tác giả với bạn thể hiện ở những dòng thơ cuối:

Bác đến chơi đây ta với ta .

• ” Ta với ta”  ở đây chính là nhà thơ và người bạn.
• Sử dụng quan hệ từ “với” nối liền hai chữ ta, qua đó ta thấy giữa chủ và khách dường như không còn khoảng cách, tuy hai mà một, gắn bó, hòa hợp, vui vẻ, trọn vẹn

=> Khẳng định tình bạn cao đẹp, gắn bó không cần đến vật chất cao sang mà cốt ở tấm lòng, sự tri kỉ, đồng cảm thiết tha .=> Tình bạn cao đẹp giúp con người vượt lên trên mọi lề thói, lễ nghi thường thì và cả vật chất .

1. Tìm hiểu chi tiết nội dung bài thơ

Bài thơ nói về một tình bạn trong sáng, đẹp tươi. Giọng thơ tự nhiên như lời ăn lời nói hằng ngày của người nông dân quê mùa, chất phác, ấy vậy nhưng nó vẫn thể hiện rõ nét tài hoa của ngòi bút Nguyễn Khuyến trong tả cảnh, tả tình. Cảnh, tình xen kẽ, hòa hợp, bổ trợ cho nhau để tạo nên một bức tránh quê trong sáng, tươi mát và ấm cúng tình người. Tác phẩm còn chứng minh và khẳng định tình bạn là một tình cảm thiêng liêng, cao quý tất cả chúng ta phải biết nâng niu, trân trọng. Cái cốt yếu nhất trong tình bạn không phải là của cải vật chất mà là cách hành xử, đối đãi với nhau. Quan niệm của Nguyễn Khuyến về tình bạn vẫn có ý nghĩa và giá trị vững chắc, vĩnh viễn .

2. Giới thiệu sự việc bạn đến chơi nhà:

Đã bấy lâu nay bác tới nhà .Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa .Bằng cách xưng hô : ” bác ” vừa trân trọng vừa thân thương, câu thơ như một lời chào, một nụ cười vui mừng khi bạn hiền đến chơi nhà. Đó là tình cảm hồ hởi thỏa lòng sau thời hạn dài mong đợi nay mới gặp mặt. Tác giả đã lấy sự xa cách của thời hạn để nhân thêm niềm vui gặp gỡ. Ta hoàn toàn có thể tưởng tượng hai người bạn tay bắt mặt mừng, niềm vui khôn tả .

3. Hoàn cảnh nhà thơ khi bạn đến chơi nhà 

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa .Ao sâu nước cả, khôn chài cá ,Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà .Cải chửa ra cây, cà mới nụ ,Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa .Đầu trò tiếp khách, trầu không có ,Đoạn thơ là những lời bông đùa với bạn một cách dí dỏm cho thoả lòng trông đợi. Tác giả đang phân trần, lý giải sự thiếu sót của mình khi bạn tới chơi nhà, nhà thơ tỏ ý làm tiếc rằng đã lâu lắm rồi bạn mới tới nhà vậy mà không có một thứ gì để tiếp, bạn để thết đãi bạn cả : chợ thì xa, người nhà trẻ con đều đi vắng cả, ao thì sâu mà nước lớn, nên không chài bắt được cá ; vườn rộng thênh thang thì khó mà bắt được gà. Đến một cây cải, mớ cà hoặc một quả bầu, một trái mướp cũng không sẵn ; thậm chí còn một miếng trầu để tiếp khách cũng không có. Biện pháp nói quá tích hợp với từ ngữ hóm hỉnh tạo dựng nên một trường hợp éo le đó là cách nói vui nhộn, phóng đại về đời sống thiếu thốn vật chất của tác giả, qua đó bộc lộ sự hóm hỉnh, vui nhộn của một nhà nho thanh bạch biểu lộ tịnh thần sáng sủa, yêu đời, yêu đời sống đạm bạc, giản dị và đơn giản, luôn gắn bó với nông thôn .

4.  Tình cảm thắm thiết của tác giả với bạn

Bác đến chơi đây ta với ta.

• ” Ta với ta” nhằm chỉ nhà thơ và người bạn tuy hai mà một, tuy một mà hai, nó gắn bó quyện chặt vào nhau, không gì chia cắt được. Ở đây chỉ có ta với ta nhưng lại có tất cả. Bởi vì tình bạn giữa ta với ta mới là cao quý, nó không đòi hỏi bất kì một điều kiện vật chất nào cả, thậm chí cả một miếng trầu làm đầu câu chuyện để tiếp bác cũng không.
• Câu thơ đã đúc kết lại giá trị của toàn bài thơ, bộc lộ thật rõ nét tình cảm chân thành của tác giả đối với bạn. Đó là một tình cảm thiêng liêng cao quý. Quan hệ bạn bè ở đây được xây dựng trên cơ sở vững chắc là tình cảm yêu thương chân thật không màng đến vật chất.

5. Tổng kết:

• Nội dung: Tình bạn đậm đà, thắm thiết của tác giả
• Nghệ thuật:
• Cách tạo tình huống khéo léo, lập ý bất ngờ.
• Vận dụng ngôn ngữ, thể loại điêu luyện.
• Ý nghĩa: Thể hiện 1 quan niệm về tình bạn, quan niệm đó vẫn còn có ý nghĩa, giá trị lớn trong cuộc sống của con người hôm nay.

Dàn ý

1. Mở bài

– Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khuyễn ( những nét tiêu biểu vượt trội về cuộc sống, sự nghiệp sáng tác … ) – Giới thiệu về bài thơ “ Bạn đến chơi nhà ” ( thực trạng sinh ra, khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ … )

2. Thân bài

a. Cảm xúc khi bạn đến chơi nhà

– Cách ra mắt giản dị và đơn giản, thân thiện với đời sống : + Đã bấy lâu nay : chỉ thời hạn đã lâu lắm rồi + Bác tới nhà : chỉ vấn đề bạn đến thăm – Giọng điệu : vồn vã, chân thành, cởi mở. – Cách xưng hô : bác – một danh từ chỉ người, được dùng như đại từ, qua đó biểu lộ thái độ niềm nở, thân tình, quý trọng của tác giả so với bạn. – Hai vế câu sóng đôi như một lời reo vui, đón khách, biểu lộ sự xúc động ngọt ngào. Qua đó, cho thấy mối quan hệ thân mật, thân thiện giữa chủ và khách. ⇒ Câu nhập đề tự nhiên như một lời nói mộc mạc, như một tiếng reo vui, biểu lộ sự chân tình, niềm xúc động của tác giả khi bạn đến chơi nhà.

b. Hoàn cảnh của nhà thơ khi bạn đến chơi nhà

– Tác giả đã tạo ra một trường hợp, một thực trạng rất đặc biệt quan trọng khi bạn đến chơi nhà :

   + Muốn ra chợ thì chợ xa

+ Muốn sai trẻ thì trẻ đi vắng + Muốn bắt cá thì ao sâu + Muốn đuổi gà thì vườn rộng, rào thưa + Những thực phẩm như thịt, cá, rau đậu của vườn lại chưa ăn được + Miếng trầu cũng không có ⇒ Tình huống được tạo ra có tính bông đùa, có sẵn nhưng hóa ra lại không có gì, từ đó cho thấy thực trạng éo le của tác giả. Vật chất không có, chỉ có sự chân tình tiếp đãi bạn. – Nghệ thuật ; + Nhịp thơ 3/4 : tạo âm hưởng uyển chuyển, chậm rãi, khoan thai + Phép đối ngặt nghèo, lặp cấu trúc cụm từ, sử dụng tính từ, từ phủ định … ⇒ Tạo dựng một trường hợp éo le đó là cách nói vui nhộn, phóng đại về đời sống thiếu thốn vật chất của tác giả, qua đó bộc lộ sự hóm hỉnh, vui nhộn của một nhà nho thanh bạch.

c. Tình bạn thắm thiết của tác giả

– Sử dụng từ nhiều nghĩa “ ta ” : + Ta ( 1 ) : chủ nhà – nhà thơ + Ta ( 2 ) : khách – bạn – Sử dụng quan hệ từ “ với ” tiếp nối hai chữ ta, qua đó ta thấy giưa chủ và khách có vẻ như không còn khoảng cách, tuy hai mà một, gắn bó, hòa hợp, vui tươi, toàn vẹn. ⇒ Câu thơ đã đúc rút lại giá trị của toàn bài thơ, thể hiện tình cảm thâm thúy của nhà thơ so với bạn, chứng minh và khẳng định một tình bạn đậm đà thắm thiết, toàn vẹn mà trong sáng, vượt qua mọi thử thách tầm thường.

3. Kết bài

– Khái quát giá trị nội dung và thẩm mỹ và nghệ thuật của bài thơ : + Nội dung : ca tụng tình bạn chân thành, thắm thiết, mộc mạc của tác giả + Nghệ thuật : thể thơ thất ngôn bát cú, giọng thơ chất phác, hồn nhiên, tạo trường hợp mê hoặc, giật mình, sự tích hợp thuần thục giữa ngôn từ bác học và ngôn từ đời thường … – Cảm nhận về bài thơ và liên hệ với tình bạn của bản thân.

Bài mẫu

Bài tham khảo số 1

Sống trong ngọc đá kim cương Không bằng sống giữa tình thương bè bạn Câu ca dao đã nêu bật được một tình cảm thiêng liêng đáng quý – Tình bạn chân thành thắm thiết. Nguyễn Khuyến, một vị quan về ở ẩn mang nỗi đơn độc u hoài, sống hiu quạnh nơi nông thôn, cũng cảm hứng dạt dào khi gặp lại bạn cũ. Ta hãy lắng nghe tiếng nói chân thành mộc mạc của nhà thơ khi nói với bạn : Đã bấy lâu nay, bác tới nhà Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa Ao sâu nước cả, khôn chài cá Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà Cải chửa ra hoa, cà mới nụ Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa Đầu trò tiếp khách, trầu không có Bác đến chơi đây ta với ta Bài thơ đã khơi dậy trong ta niềm xúc động trước tấm chân tình của nhà thơ Nguyễn Khuyến : Một chút nhẹ nhàng tự nhiên hóm hỉnh được tác giả khởi đầu bằng câu thơ : Đã bấy lâu nay, bác tới nhà Câu thơ như một lời chào hồ hởi thân thương vừa thể hiện nỗi vui giật mình vừa tỏ ý trân trọng, quý mến bạn. Đã bấy lâu nay có nghĩa là một thời hạn dài, một thời hạn nhà thơ không gặp bạn, giờ đây có dịp gặp nhau làm thế nào mà không xúc động, không vui mừng cho được. Từ lúc cáo quan về vui sống với cảnh điền viên, ông chỉ biết lấy vạn vật thiên nhiên làm bạn. Trái tim ông gửi trọn cho quốc gia quê nhà, nên tâm hồn luôn khắc khoải u hoài. Trong những tích tắc ấy mà không ai không muốn có một người bạn để tâm sự, để an ủi. Người bạn đó đã đến với ông – Còn nỗi vui mừng nào hơn. Chính nỗi vui mừng, bất chợt mà Nguyễn Khuyên đã thốt ra lời bông đùa với bạn một cách dí dỏm cho thoả lòng trông đợi. Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa Ao sâu nước cả, khôn chài cá Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà Cải chửa ra cây, cà mới nụ Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa Đầu trò tiếp khách, trầu không có. Mới nghe qua, ta thấy có vẻ như nhà thơ tỏ ý làm tiếc rằng đã lâu lắm rồi bạn mới tới nhà vậy mà không có một thứ gì để tiếp, bạn để thết đãi bạn cả : chợ thì xa, người nhà trẻ con đều đi vắng cả, ao thì sâu mà nước lớn, nên không chài bắt được cá ; vườn rộng thênh thang thì khó mà bắt được gà. Đến một cây cải, mớ cà hoặc một quả bầu, một trái mướp cũng không sẵn ; thậm chí còn một miếng trầu để tiếp khách cũng không có. Tác giả đang phân trần, lý giải sự thiếu sót của mình. Thực ra đây chỉ là cách nói cường điệu như vậy mà đã đùa với bạn, vừa tỏ thái độ nhớ mong chờ đón lâu nay mà thôi. Và qua những lời trần tình ấy ta cũng hiểu được đời sống của tác giả ở làng quê : đạm bạc, giản dị và đơn giản, luôn gắn bó với nông thôn. Nhịp thơ đều đặn 4-3 nhẹ nhàng êm ái như một lời thủ thỉ, kèm theo là nụ cười hóm hỉnh, cười vui của tác giả. Đối lập với những cái ” không ” ấy là cái có thật đáng quý. Bác đến chơi đây, ta với ta … Câu thơ thể hiện thật rõ nét tình cảm chân thành của tác giả so với bạn. Đó là một tình cảm thiêng liêng cao quý. Quan hệ bạn hữu ở đây được thiết kế xây dựng trên cơ sở vững chãi là tình cảm yêu thương chân thực không màng đến vật chất. Bác đến chơi đây không có gì cả, chỉ có ta với ta khiến ta nhớ đến câu kết trong bài Qua đèo Ngang của bà Huyện Thanh Quan khi đứng trước cảnh đèo ngang hoang vắng cô liêu, đang mang nặng một nỗi u buồn, niềm suy tư khôn cả, không hề tâm sự cùng ai, nên bà tự quay về với lòng mình “ ta với ta ”. Còn “ ta với ta ” mà nhà thơ Nguyễn Khuyến sử dụng nhằm mục đích chỉ nhà thơ và người bạn tuy hai mà một, tuy một mà hai, nó gắn bó quyện chặt vào nhau, không gì chia cắt được. Ở đây chỉ có ta với ta nhưng lại có tổng thể. Bởi vì tình bạn giữa ta với ta mới là cao quý, nó không yên cầu bất kể một điều kiện kèm theo vật chất nào cả, thậm chí còn cả một miếng trầu làm đầu câu truyện để tiếp bác cũng không. Qua đó ta mới thấy nghệ thuật và thẩm mỹ trào lộng của Nguyễn Khuyến thật là hóm hỉnh nhẹ nhàng mà tế nhị thâm thúy. Bài thơ bộc lộ sự thành công xuất sắc của tác giả trong bút pháp trào phúng. Ngôn ngữ được sử dụng một cách rực rỡ. Tuy là bài thơ Đường với khuôn mẫu gò bó nhưng lời thơ lại bình dị như lời ăn lời nói hằng ngày. Những sản vật của nông thôn được đưa vào thơ ông thật đậm đà mùi vị làng quê. Ngôn ngữ quần chúng tích hợp với âm a ( nhà, xa, cá, gà, hoa, ta ) bộc lộ rõ nét chất phác ngay thật đôn hậu của một con người. Chính yếu tố âm điệu, nhịp điệu bài thơ phối hợp uyển chuyển tạo ra một mạch thơ liên tục, thanh thoát, tự nhiên như lời nói chuyện tâm tình của nhà thơ với người bạn tri âm tri kỉ của mình. Đây là một trong những bài thơ hay về tình bạn trong sáng chân thành thắm thiết của Nguyễn Khuyến. Bài thơ làm điển hình nổi bật một nét đẹp trong cuộc sống và thơ văn Nguyễn Khuyến. Ông xứng danh là một nhà thơ của làng quê Nước Ta. Tình bạn cao quý tuyệt vời của nhà thơ sẽ là bài học kinh nghiệm giúp ta tìm và cảm nhận được những tình cảm thiêng liêng đáng quý đó.

Loigiaihay.com

Xem thêm bài tham khảo khác tại đây:

Bài tham khảo số 2