Hỏi đáp Y học: ‘Lâm sàng’ nghĩa là gì?

“ Thưa Bác sĩ
Tôi nhiều lúc nghe hay đọc những chuyện về y học thấy chữ “ lâm sàng ” được sử dụng như “ thử nghiệm lâm sàng ”, “ khám sức khỏe thể chất cận lâm sàng ”, hay là “ chết lâm sàng ” .
Tôi tra 1 số ít tự điển, sách báo nhưng vẫn hiểu rất mơ hồ về từ này .

Xin Bác sĩ giải thích từ ngữ này bằng những ngôn từ bình dân để cho người bình dân như tôi dễ hiểu. Đồng thời xin Bác sĩ cho những ví dụ minh họa cho giải thích một cách dễ hiểu.

Cũng xin Bác sĩ liệt kê những cụm từ có từ “ lâm sàng ” này thường được dùng cho mọi người, không phải cho giới trình độ .
Xin cảm ơn Bác sĩ. ”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền vấn đáp :

Lâm sàng

Hôm nay, nhân bàn đến từ ” lâm sàng ” tất cả chúng ta sẽ bàn về dạy y khoa bằng tiếng Việt ở Việt nam, và một góc nhìn quan trọng nữa của y khoa tân tiến là yếu tố thực nghiệm và y khoa lâm sàng .
Trong chữ ” lâm sàng ” có lâm nghĩa là đến gần, vào một thực trạng nào đó : như lâm nguy, lâm bồn ( thai phụ sắp sinh ), lâm bệnh, lâm chung ( chung = đoạn cuối, sắp đến đoạn cuối cuộc sống, chết ). “ Sàng ” có nghĩa là cái giường, ở đây chỉ giường của người bệnh .
Lâm sàng là từ tất cả chúng ta dùng để dịch từ tiếng Pháp “ clinique ” trước đây, lúc những trường y khoa còn dạy bằng tiếng Pháp. Đến khoảng chừng thập niên 1960 ‘ s, dưới thời Thủ Tướng Nguyễn Cao Kỳ ở miền Nam, trường y khoa Sài gòn mới mở màn chuyển một phần dạy bằng tiếng Việt. Trường Y khoa Đại học Huế dạy bằng tiếng Việt ngay từ lúc mới Open ( 1957 ) với khoa trường là bác sĩ Lê Khắc Quyến, một người có khuynh hướng cấp tiến và hoạt động giải trí chính trị phe tả hơn là những vị giáo sư của trường y khoa Sài gòn. Lúc trường y chuyển qua dạy bằng tiếng Việt, một trong những từ chúng tôi học tiên phong là “ lâm sàng ”. Đa số những từ điển tiếng Việt hay Anh Việt lúc bấy giờ đều định nghĩa ” lâm sàng ” không đúng mực lắm so với cách dùng của từ ” clinical ” trong y khoa / y tế lúc bấy giờ. Trong những tự điển trước 1970 không thấy từ này, và những từ điển dịch ” clinic ‘ cũng không vừa đủ hay sái nghĩa. Có lẽ những nhà làm tự điển không hiểu lắm về cách tổ chức triển khai của những nhành y tế .
Tiếng Pháp, “ clinique ”, tiếng Anh “ clinical ” chỉ những gì xảy ra bên giường người bệnh, nói đơn giản và giản dị là lúc khám bệnh. Do từ Hy lạp cổ ” kline ” là cái giường. Hippocrates ( 460 – 377 TTC ), sinh ra ở hòn đảo Kos, gần 100 năm sau khi Khổng tử sinh ra, ông tổ ngành Tây Y tiên phong trong ngành chữa bệnh địa thế căn cứ trên quan sát người bệnh trực tiếp và lý luận trên cơ sở của những ” triệu chứng ” mà mình thấy, nghe, sờ và ngữi được. Hippocrate bị ảnh hưởng tác động bời triết lý của Pythagore ( nhà toán học Hy Lạp ) theo đó “ Thiên nhiên ” gồm 5 yếu tố ( elements ) : nước, đất, gió và lửa ; do đó học thuyết thời đó cho rằng khung hình tất cả chúng ta gồm năm chất lỏng ( fluids ) hay dịch ( humors ) khác nhau tạo nên : mật đen, mật vàng, đàm ( nhớt ) và máu. Người chữa bệnh có trách nhiệm tái lập sự quân bình giữa những chất lỏng đó. Có lẽ cũng tựa như nhưng chắc không cụ thể như bên Đông phương, muốn giữa sự quân bình giữa âm và dương, lục phủ ( Tiểu Trường, Ðại Trường, Ðởm, Vỵ, Bàng Quang, Tam Tiêu ), ngũ tạng ( tâm, can, tỳ, phế, thận ) .
Tuy nhiên, điểm quan trọng ở đây là lý luận địa thế căn cứ trên những điều quan sát trên người bệnh, khác với cách chữa bệnh địa thế căn cứ trên niềm tin tôn giáo, hay ma thuật. Y học cũng như khoa học thời cổ đại ( antiquity ) của Hippocrate bị thất truyền sau khi văn minh Hy lạp và La Mã suy tàn. Qua thời trung cổ, cách chữa bệnh có tính cách tôn giáo và tín điều là chính. Y khoa lâm sàng chỉ tăng trưởng trở lại sau thời kỳ Phục Hưng Renaissance ), với sự mày mò lại những kiến thức và kỹ năng ” cổ xưa ” của thời cổ đại, vô hiệu ý niệm về những dịch ( ” humors ” ) và những ngành khung hình học, hoá học, phẫu thuật được tăng trưởng. Qua thế kỷ thứ 17, kỹ năng và kiến thức về sinh lý ( cách khung hình được quản lý như thế nào ) lan rộng ra, và người ta chú trọng nhiều hơn đến phần thục hành y khoa, bên giường bệnh ( bedside clinical practice ), nghĩa là quan sát những biểu lộ của cơn bệnh, dùng những kỹ năng và kiến thức về khung hình học, sinh lý học để Để ý đến nguồn gốc bệnh .
Chúng ta hoàn toàn có thể bàn thêm một chút ít về cách thao tác ” lâm sàng ” của những thầy thuốc đông y ở Đàng Trong ( của Chúa Nguyễn ) vào thế kỷ thứ 17 được linh mục Alexandre de Rhodes, người tiên phong tạo ra chữ viết quốc ngữ, kể lại. Phương pháp ” lâm sàng ” của họ khác chiêu thức của tây phương : thầy thuốc ” bắt mạch ” rồi chẩn đoán trước, không để bệnh nhân khai bệnh trước như trong tây y. Người thầy thuốc được học theo kiểu cha truyền con nối và có nhiều sách bí truyền. Thầy thuốc bắt mạch bằng 3 ngón tay ( cho 3 phần khung hình : đầu, dạ dày và bụng ), mất chừng 15 phút đắn đo suy tính, rồi bật mý cho bệnh nhân biết anh ta bị những triệu chứng gì, bệnh ra làm sao. Nếu thầy thuốc nói không đúng thì bị đuổi đi, không trả tiền vì bệnh nhân hết tin cậy, nếu nói đúng thì bệnh nhân tin cậy để cho chữa bệnh mình, nhưng chữa hết xong mới trả tiền. Theo kinh nghiệm tay nghề bản thân của Alexandre de Rhodes thì những bác sĩ Viêt thời đó không thua gì những bác sĩ ở châu Âu .
Sau mấy ngàn năm, y khoa của Hippocrate chuyển biến và tăng trưởng thành Tây Y lúc bấy giờ, trên nền tảng của quan sát, suy luận và thực nghiệm, và vai trò quan trọng của những khoa sinh-y học ( biomedical sciences ) .
Hiện nay những gì liên hệ trực tiếp đến người bệnh thì gọi là lâm sàng ( clinical ). Ví dụ bác sĩ hỏi câu truyện về bệnh tình ( bệnh sử, history ), ghi nhận những triệu chứng ( symptoms ) như bệnh nhân khai mệt, đau đầu, buồn nôn, có tính cách chủ quan ; và khám trên người bệnh nhân để phát hiện những tín hiệu ( signs ) khách quan như da có mụn, tim đập loạn nhịp, khối u trong bụng, là những bộc lộ ghi nhận khách quan do người không phải người bệnh quan sát mà ghi nhận. Những tín hiệu đó được gọi là tín hiệu lâm sàng ( clinical signs ). Chẩn đoán bệnh căn cứ vào quy trình khám này được gọi là chẩn đoán lâm sàng ( clinical diagnosis ). Tuy nhiên, bác sĩ còn hoàn toàn có thể có những phương tiện đi lại để tìm hiểu và khám phá thêm về bệnh nhân .
Cách đây mấy chục năm, phòng mạch bác sĩ hoàn toàn có thể có những phương tiện đi lại đơn thuần như : máy ly tâm để quan sát cặn nước tiểu qua kính hiển vi, lấy đàm, nhớt để nhuộm màu và tìm trong đó có vi trùng hay không, hoặc có máy soi quang tuyến ( X Ray ), ví dụ để xem bệnh nhân có nám phổi hay không, vv và thường những xét nghiệm đó bác sĩ hay y tá tự làm lấy, gần chỗ người bệnh nằm, cho nên vì thế tiếng Pháp gọi những tác dụng thử nghiệm đó là “ paraclinique ” ( do : para = bên cạnh, clinique = giường bệnh ). Chúng ta dịch là “ cận lâm sàng ”. Tuy nhiên, trong tiếng Anh, ít khi dùng từ ” paraclinical ” .
Ở Mỹ, thường thì người ta ít dùng từ paraclinical. Bác sĩ thế hệ trẻ có huynh hướng giảm bớt phần hỏi, khám trực tiếp người bệnh vá chú trọng hơn ( the 1 số ít người thì là quá nhiều ) quá nhiều vào tác dụng ” cận lâm sàng “, tốn kém hơn trước nhiều. Bác sĩ thường nói đến những ngành ” cận lâm sàng ” như : ” lab work ” = thử máu, thử vi trùng ( ví dụ cấy máu [ blood culture ] xem có vi trùng mọc không ), thử di truyền [ genetic testing ], biopsy ( sinh thiết ) .
” Pathology ” ( ngành bệnh học, tìm những đổi khác của bệnh gây ra trên những mô, tế bào quan sát bằng kính hiển vi, thời xưa ở Sài gòn gọi tắt là ” ana-path, do tiếng Pháp anatomy pathologique = khung hình bệnh lý .
Các hoạt động giải trí như chụp quang tuyến, làm CT, MRI, siêu âm ( ultrasounds ), được gộp trong khoa ” hình ảnh y khoa ” ( medical imaging ). Bác sĩ quang tuyến, phần nhiều đọc những phim, hình ảnh, không ” đụng ” tới bệnh nhân, cũng hoàn toàn có thể có những hoạt động giải trí lâm sàng ; ví dụ bác sĩ quang tuyến can thiệp ( interventional radiologist ) hoàn toàn có thể nhờ CT, siêu âm hướng dẫn chọc vào ngực, bụng bệnh nhân để hút mủ, lấy mẫu sinh thiết để thử nghiệm .
Một trong những chiêu thức giảng dạy y khoa là những “ hội nghị so sánh lâm sàng và bệnh học ” ( tiếng Pháp : confrontation clinico pathologique ). Các bác sĩ, nội trú trình diễn những nhận xét về lâm sàng và đề xuất một định bệnh ( diagnosis ) suy luận từ những quan sát đó. Sau đó, bác sĩ về bệnh học ( pathologist, khung hình bệnh lý ) trình diễn tác dụng của phòng thí nghiệm như sinh thiết ( biopsy ) hay hiệu quả giải phẫu tử thi ( autopsy ), nghĩa là đáp án của câu hỏi bắt đầu là người bệnh mắc bệnh gì, nguyên do gì gây ra những triệu chứng lâm sàng .

Một số từ hay dùng:

1. Chết lâm sàng ( clinical death ), tim bệnh nhân ngưng đập ( cardiac arrest ), bệnh nhân ngưng thở. Tuy nhiên, với những chiêu thức hồi sức lúc bấy giờ, hoàn toàn có thể đảongược ” chết lâm sàng ” trong 1 số ít trường hợp ( CPR : cardiopulmonary resuscitation ) .
2. Clinic : phòng khám bệnh tư, phòng ngoại chẩn của một bệnh viện. Đôi khi một clinic là một cơ quan lớn gồm cả nhiều bệnh viện, phòng khám, phòng thí nghiệm, ví dụ Mayo Clinic do bác sĩ William Mayo và những người con mở ra ở Rochester, Minnesota cuối thế kỷ thứ 19, và lúc bấy giờ là một trong những mạng lưới hệ thống chữa bệnh và khảo cứu y khoa lớn nhất quốc tế, nhân viên cấp dưới gồm trên 50,000 người và gần 4000 bác sĩ mọi ngành. Cleveland Clinic ở Cleveland, bang Ohio cũng là một bệnh viện giáo dục y khoa vĩ đại, cống phẩm gần 10 tỷ đô la / năm, và Trụ sở ở nhiều tiểu bang Mỹ, Canada và Trung Đông. Lúc đầu, chỉ là một phòng mạch tư của một bác sĩ giải phẫu vào cuối thề kỷ thứ 19 .
3. Theo nghĩa rộng, clinic cũng được dùng trong một số ít lãnh vực ngoài y tế : như ” legal clinic ” chỉ những văn phòng xử lý, tư vấn về những yếu tố lao lý .
4. Ở Mỹ, người khám và chữa bệnh không phải luôn luôn là bác sĩ y khoa : có những người chuyên về tâm ý trị liệu ( psychologist ), nurse practitioner ; nhân viên cấp dưới điều dưỡng được huấn luyện và đào tạo khám bệnh và điều trị, thường dưới sự giám sát của bác sĩ y khoa, phụ tá bác sĩ ” physician assistant ” ( PA ). Từ ” clinician ” có lúc được dùng để gồm có hết những nhóm người có trách nhiệm ” lâm sàng ” khám và chữa bệnh ở trình độ, lãnh vực khác nhau .
5. Trong bệnh viện Mỹ, sinh viên y khoa được thực hành thực tế khám bệnh nhân trong 2 năm cuối gọi là2 năm lâm sàng ( clinical years, clinical rotations ) sau khi đã hoàn tất 2 năm đầu về khoa học cơ bản, gọi là 2 năm tiền lâm sàng ( preclinical years ). Các bác sĩ tình nguyệndạy không thù lao cho sinh viên y khoa và bác sĩ đang thực tập ( interns, residents, fellows / hay doctors in training ) được trường y khoa phong tước vịgiáo sư phụ tá giáo sư ( clinical assistant professors ), phó giáo sư ( clinical associate professors ), giáo sư lâm sàng ( clinical professor ). Clinical = “ lâm sàng ” để phân biệt với ban giảng huấn cơ hữu toàn thời hạn, chính quy ( tenure track faculty ) ăn lương của trường, nặng về khảo cứu hơn là dạy học .
Tóm lại, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể dùng định nghĩa của Tự điển Merriam Webster :

Clinical:

1 ) relating to or based on work done with real patients 2 ) of or relating to the medical treatment that is given to patients in hospitals, clinics, etc .
3 ) requiring treatment as a medical problem
4 ) of or relating to a place where medical treatment is given 5 ) of or relating to a clinic

Lâm sàng:

1 ) liên hệ đến hoặc địa thế căn cứ trên nghiên cứu và điều tra trên người bệnh thật .
2 ) thuộc về hoặc liên hệ đến chữa trị y khoa được phân phối cho bệnh nhân trong bệnh viện, phòng khám, vv
3 ) cần được chữa trị như thể một yếu tố y khoa .
4 ) thuộc về hoặc liên hệ đến một nơi ở đó người ta chữa bệnh ( trị liệu )
Bác sĩ Hồ Văn Hiền

————————————-
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.

Quý vị hoàn toàn có thể nghe lại những bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com

Qúy vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ để sắp xếp hẹn trả lời cho buổi phát thanh kế tiếp.

Các bác sĩ của phân mục Hỏi đáp Y học Trực tiếp của đài VOA sẽ nỗ lực giải đáp những vướng mắc về y học của qúy vị .

Source: https://thomaygiat.com
Category: Hỏi Đáp