Vấn đề thời đại và văn hoá Đồng thau

1. Thuật ngữ

Một số quan điểm phản bác lại những thuật ngữ của khảo cổ học về thời đại đồng thau và văn hóa truyền thống đồng thau, hóa ra lại chưa hiểu những thuật ngữ cơ bản của ngành này .1.1. Hợp kim tự nhiên ? Nếu cho rằng “ loài người đã sử dụng đồng từ hai dạng kim loại tổng hợp tự nhiên của đồng là đồng đỏ và đồng thau ” thì rõ ràng là không hiểu khái niệm của thuật ngữ kim loại tổng hợp. Vì kim loại tổng hợp chỉ có đặc thù tự tạo, mà hợp kim đồng tức là một dạng sắt kẽm kim loại đồng được phối hợp với một sắt kẽm kim loại khác hay một á kim mà thành một dạng kim loại tổng hợp sau khi được nấu chảy hoặc điện phân. Tức phải có bàn tay con người trộn lẫn thì mới có được kim loại tổng hợp. Trong tiếng Anh, thuật ngữ Alloy chính là chỉ kim loại tổng hợp như vậy. Không thể có một dạng kim loại tổng hợp tự nhiên. Nếu có một dạng mỏ nào đó có cả thành phần đồng ( chiếm tỷ suất lớn ) và còn có 1 số ít sắt kẽm kim loại khác nữa, thì đó không phải là kim loại tổng hợp. Ví dụ, mỏ chalcopyrite ở dọc sông Đà, trong thành phần có đồng khá nhiều, lại có cả sắt. Thì cái đó không phải là kim loại tổng hợp tự nhiên mang tên đồng-sắt mà là mỏ tự nhiên, trong quặng đồng có cả những sắt kẽm kim loại khác mà thôi. Ý kiến cho rằng trong vạn vật thiên nhiên, đồng thương sống sót gần với thiếc, mà thứ quặng này lại dễ tinh luyện, do đó loài người đã biết khai thác và chế biến nó thứ nhất để mở ra thời đại đồ đồng cũng lại không đúng. Để mở ra thời đại đồ đồng, loài người phải lấy quặng đồng và quặng thiếc hòa trộn vào nhau nóng chảy thành hợp kim đồng thiếc chứ không phải là có một loại quặng tự nhiên đã có sẵn cả đồng và thiếc chỉ việc nấu lên là ra kim loại tổng hợp như vậy. Vì thế, theo tôi, không có khái niệm kim loại tổng hợp tự nhiên trong khoa học. Càng không có một loại kim loại tổng hợp tự nhiên của đồng và thiếc .

1.2. Một thuật ngữ được sử dụng sai với khảo cổ học, cho rằng “khi sử dụng công cụ bằng đá đẽo (ở thời đại đồ đá mới), tuy con người đã biết tách chẻ, ghè đẽo đá”… thì thực ra là tác giả không hiểu là thời mà người ta đẽo đá, tách chẻ đá lại không phải là thời đại đá mới mà là thời đại đá cũ… Còn vào thời đá mới người ta đã biết một công nghệ chế tác đá tân tiến hơn là mài đá.

Bạn đang đọc: Vấn đề thời đại và văn hoá Đồng thau

Còn nhiều thuật ngữ khảo cổ học mà tác giả bài Thời đại đồng thau và văn hoá đồng thau – Những thuật ngữ đáng ngờsử dụng không chính xác. Nhưng tôi đoán là tác giả không phải là nhà khảo cổ học, nên chuyện tìm những chỗ sai học thuật của bài viết thì cũng không thật cần thiết lắm.

1.3. Các thuật ngữ tương quan đến nghề chế tác đồng .Sau thời đại đồ đá, loài người biết đến sắt kẽm kim loại đồng. Họ biét được đặc tính của đồng là khi qua nóng chảy sẽ được một vật liệu sắc bén hơn đá, hoàn toàn có thể chế tác công cụ sản xuất và vũ khí .Những đồ đồng tiên phong được đúc là đồng nguyên chất ( pure copper ) với ký hiệu hóa học là Cu, nguyên tố được đánh số 29 trong bản tuần hoàn hóa học, nhiệt độ nóng chảy là 1.084,87 độ C, khối lượng riêng là 8,96 .Khu vực tìm được những đồ đồng nguyên chất được đúc tiên phong là Trung Cận Đông và Capcadơ. Niên điểm con người sử dụng công cụ đồng sớm nhất vào khoảng chừng thiên niên kỷ thứ bảy trước Công nguyên. Từ đó, khảo cổ học đã đặt tên cho một thời đại mới, sử dụng đồ đồng là thời đại đồ đồng ( Cop-per age ) .Sau đó vài thiên niên kỷ, loài người biết đến cách pha chế kim loại tổng hợp : cho một chút ít chất á kim là arsenic ( thạch tín ) vào đồng nóng chảy thì được loại sản phẩm có chất lượng tốt hơn. Vì thế hợp kim đồng – arsenic ( Arsenic-copper alloy ) là kim loại tổng hợp biết đến tiên phong của loài người .Muộn hơn một chút ít, loài người biết đến kim loại tổng hợp khác là đồng-thiếc ( Tin-copper alloy ) và kim loại tổng hợp đồng-chì ( Lead-copper alloy ). Từ đó, hai loại kim loại tổng hợp này thông dụng trên nhiều vùng trên quốc tế trong thời cổ đại, trong đó có Việt Nam .Nghiên cứu một thời đại mà đồ đồng có ảnh hưởng tác động cơ bản đến đời sống vật chất và văn minh niềm tin của trái đất, những nhà khảo cổ học đã phân kỳ thời đại này như sau :

– Thời đại sử dụng đồng nguyên chất (Copper age).Trong thời đại này con người sử dụng công cụ hoàn toàn làm bằng đồng copper. Một số học giả còn gọi là thời đại đồng đá (Chalcolithic age) vì giai đoạn này tồn tại không lâu và còn sử dụng nhiều đồ đá của giai đoạn trước.

Các nhà khảo cổ học Việt Nam gọi thời đại này là thời đại đồng đỏ. Vậy thì cách đặt tên như vậy đúng hay sai ?Đồng nguyên chất thường được những lò luyện kim có nhiều cách gọi khác nhau, hoàn toàn có thể gọi là đồng nõn, đồng đỏ … Vì thế những nhà khảo cổ học đặt tên một thời đại mà chỉ sử dụng đồng nõn ( đồng đỏ ) là thời đại đồng đỏ cũng hài hòa và hợp lý và trọn vẹn thống nhất ý nghĩa của thời đại này .Chứng cứ khảo cổ học update cho thấy ở Việt Nam và Trung Quốc cũng như nhiều vùng khác trên quốc tế vắng mặt thời đại đồng đỏ với tư cách là một thời đại, mà chỉ sống sót những công cụ đồng đỏ trong khi người cổ ở đây đã biết đến đồng kim loại tổng hợp ( Trịnh Sinh, 1992 ) .

– Tiếp đó đến thời đại đồng hợp kim (Bronze age).Người Pháp và người Anh, Mỹ sử dụng nghĩa của chữ bronze này cũng có sự khác nhau trong từng giai đoạn và cũng không phải chỉ một nghĩa mà là hai nghĩa:

Nghĩa thứ nhất chỉ bất kể kim loại tổng hợp nào chứa phần cơ bản là đồng và một phần ít hơn, chiếm không quá 11 % là thiếc. Tức là hợp kim đồng thiéc ( Tin-copper alloy ) .Nghĩa thứ hai chỉ bất kể kim loại tổng hợp nào chứa có tỷ suất đồng lớn cùng với bất kể sắt kẽm kim loại và á kim nào khác được pha chế thêm vào .Các nhà khảo cổ học những nước Anh, Mỹ, Nga … sử dụng thuật ngữ bronze theo nghĩa thứ hai, tức là hợp kim đồng nói chung, trong đó có ít ra là 2 yếu tố sắt kẽm kim loại hay á kim trở lên, mà chiếm tỷ suất nhiều hơn phải là đồng ( copper ). Các nhà khảo cổ Trung Quốc cũng có từ tương tự bronze là thanh đồng, cũng mang ý nghĩa là đồng kim loại tổng hợp .Các nhà khảo cổ Việt Nam lúc bấy giờ cũng gọi thời đại con người sử dụng hợp kim đồng là bronze age. Nhưng trước đó, một học giả nổi tiếng người Pháp gốc Nga khi nghiên cứu và điều tra khảo cổ học Việt Nam, ông V. Goloubew, cũng đã sử dụng thuật ngữ này từ những năm 1929 ( V. Goloubew, 1929 ) với hàm ý là đồng kim loại tổng hợp, sau một loạt nghiên cứu và phân tích thành phần hóa học của đồ đồng Đông Sơn không những có đồng là thành phần cơ bản còn có cả thiếc và chì nữa .Vậy là khảo cổ học quốc tế và Việt Nam đều khá thống nhất khái niệm bronze age là thời đại mà người ta biết đúc đồng có pha chế thêm một hay nhiều sắt kẽm kim loại hay á kim nữa để có đồng kim loại tổng hợp .Vấn đề là cách đặt tên cho thời đại đó ở nước ta như thế nào cho hợp với cách quen gọi của giới đúc đồng lâu nay mà thôi. Các lò đúc dân dã gọi tên những loại đồng kim loại tổng hợp như đồng vàng, đồng thau, đồng điếu … là dựa theo kinh nghiệm tay nghề chứ không đi vào thực chất. Khi đúc, quy trình pha nguyên vật liệu cũng không phải theo chuẩn mực nhất định : khi thì pha kẽm, khi pha chì, khi thì pha thiếc, khi thì pha đủ loại với nhau. Vì vậy, chưa có một thuật ngữ nhất định để gọi đồng kim loại tổng hợp bronze .Cũng có quan điểm cho rằng gọi thời đại sử dụng hợp kim đồng là thời đại brass age, hàm ý chỉ đồ đồng ở đây có pha kẽm. Tuy nhiên, hợp kim đồng – kẽm ( CuZn alloy ) lại là muộn trong thời phong kiến, do điều kiện kèm theo tinh luyện yên cầu kỹ thuật cao. Thời cổ đại chưa có kim loại tổng hợp này. Cũng không nhà khoa học nào đặt yếu tố gọi thời đại hợp kim đồng là brass age cả .

Trở lại những thuật ngữ mà bài viết Thời đại đồng thau và văn hoá đồng thau – những thuật ngữ phản khoa học, phản lịch sử,chúng ta có thể nhận thấy các thuật ngữ mà tác giả đưa ra có những vấn đề phải thảo luận.

Theo tác giả, đồng đỏ là kim loại tổng hợp của đồng, thiếc và hoàn toàn có thể chứa một số ít sắt kẽm kim loại khác nhưng không có kẽm hoặc ít kẽm. Thuật ngữ đồng đỏ của tác giả chỉ là một cách gọi tên khác của đồng kim loại tổng hợp bronze. Còn theo tác giả đồng thau là kim loại tổng hợp của đồng – kẽm và hoàn toàn có thể chứa một số ít sắt kẽm kim loại khác nhau nhưng không có thiếc hoặc ít thiếc. Thực ra, theo tôi, trong thời cổ đại ở nước ta không có sống sót một kim loại tổng hợp đồng kẽm Zinc-copper alloy. Khi đó họ chưa biết đến một kim loại tổng hợp như vậy, qua tài liệu nghiên cứu và phân tích hàng trăm vật mẫu trong thời đại sử dụng đồ đồng ở nước ta. Hợp kim này mãi sau mới có vì yên cầu chế tác với công nghệ cao hơn ( Trịnh Sinh, 1989 ). Việc tác giả đưa thuật ngữ hợp kim đồng – kẽm vào trong thời đại đồ đồng ở ta, rõ ràng là không hiểu những thành tựu khảo cổ học đã công bố hàng chục năm gần đây .Nhìn chung, thực chất của thời đại bronze age đã khá thống nhất trong những nhà khoa học, chỉ còn cách đặt tên cho Việt hóa .Theo tôi, cách đặt tên thời đại đồng thau hoàn toàn có thể đồng ý được, để phân biệt với thời đại đồng đỏ trước đó mà vẫn hàm được ý là thời đại bao hàm nhiều loại hợp kim đồng .Vì thế, sau thời đại đồng nguyên chất là đến thời đại đồng kim loại tổng hợp ( bronze age ). Đến thời đại đồng kim loại tổng hợp thì con người đã tạo ra một loại hợp kim đồng theo từng nhu yếu dựa vào đặc thù ưu việt của từng loại Ví dụ hợp kim đồng – thiếc thì sắc, nhọn, cứng thường được đúc vũ khí, hợp kim đồng – chì – thiếc thì dễ tạo hoa văn đẹp, độ nóng chảy của kim loại tổng hợp thấp, dễ đúc những vật có size lớn … Một cách gọi khác, cũng không sai là thời đại đồ đồng, nhưng cách gọi đó không chi tiết cụ thể, mà gồm có cả đồng đỏ lẫn đồng thau. Vì thế, giới khảo cổ trong và ngoài nước đã phân ra 2 thời đại nhỏ hơn, để Giao hàng cho việc nghiên cứu và điều tra khoa học thâm thúy hơn .Sau thời đại đồng kim loại tổng hợp, người cổ đại đã biết đến sản xuất sắt bằng cách đúc, rèn … Thời đại mà con người thời cổ đại sử dụng đồ sắt được gọi là thời đại đồ sắt ( Iron age ) .Các nhà khảo cổ còn ghép cả 3 thời đại : đồng nguyên chất, đồng kim loại tổng hợp và đồ sắt vào làm một thời, gọi là thời đại Kim khí ( Metal age ), tức là thời người xưa sử dụng sắt kẽm kim loại để phân biệt với thời trước đó chỉ sử dụng đồ đá .Giới thiệu qua những thuật ngữ khảo cổ học và luyện kim như vậy để thấy rằng cách gọi thời đại mà con người sử dụng đồng hay sắt làm công cụ cũng phong phú nhưng cũng có sự thống nhất, chuẩn mực trong ngành khảo cổ học quốc tế và Việt Nam chứ không như một tác giả nào đó cho rằng “ phản khoa học, phản lịch sử dân tộc ” .

2. Vấn đề thời đại đồng thau và văn hoá đồng thau ở nước ta

Qua hơn một thế kỷ nghiên cứu và điều tra về một thời đại mà con người sử dụng sắt kẽm kim loại đồng để sản xuất công cụ, đồ trang sức đẹp … những nhà khảo cổ quốc tế và Việt Nam đã phân loại được những quá trình trong thời đại này trong những nền văn hòa Tiền Đông Sơn và Đông Sơn như sau :- Ngay từ đầu, những hiện vật đồng tiên phong tìm được trong văn hóa truyền thống Phùng Nguyên, niên đại cách thời nay gần 4.000 năm đã là kim loại tổng hợp đồng thau đồng thiếc ( tin-copper alloy ) .- Hai văn hóa truyền thống tiếp theo là Đồng Đậu và Gò Mun, người Việt cổ biết đến cách pha arsenic, đồng thiếc antimoan … ( Trịnh Sinh, 1990 )Cả ba văn hóa truyền thống vừa kể trên được giới khảo cổ học xếp vào những văn hóa truyền thống thời Tiền Đông Sơn .Đến văn hóa truyền thống Đông Sơn, niên đại thế kỷ 7 trước Công nguyên đến thế kỷ 1 sau Công Nguyên, thì bức tranh kim loại tổng hợp thời đại đồ đồng thau đa dạng và phong phú hơn vì có sự tham gia của một sắt kẽm kim loại quan trọng, đó là chì. Căn cứ vào giải pháp nghiên cứu và phân tích quang phổ định lượng hàng trăm vật mẫu do Viện Hàn lâm Khoa học Nga triển khai thì những kim loại tổng hợp của nền văn hóa truyền thống Đông Sơn có sự phân chia như sau ( Trịnh Sinh, 2010 a ) :

Đồng đỏ và kim loại tổng hợp	số lượng mẫu Xem thêm: Tìm việc Làm Giám đốc Đầu tư và Phát triển Dự án Tuyển Dụng 19/04/2023 | https://thomaygiat.com	%
Cu	65	11,7
Cu As	10	1.8
Cu Sn	111	20.2
Cu Pb	16	2.9
Cu Sn As	3	0.5
Cu Sn Pb	192	34.6
Cu Pb Sn	141	25.4
Cu As Pb	4	0.7
Cu Sn Pb As	5	0.9
Cu Sn As Pb	2	0.4
Cu Pb Sn As	5	0.9
Cu As Pb Sn	1	0.2
Tổng số mẫu	555 Xem thêm: Thời đại đồ đá cũ – Wikipedia tiếng Việt	100.0

Qua tác dụng nghiên cứu và phân tích trên đây, tất cả chúng ta lại càng thấy bức tranh kim loại tổng hợp trong thời đại đồng thau ở nước ta khá phong phú, và lại càng thấy không hề có sự tham gia của kẽm trong thành phần kim loại tổng hợp thời này, khác với sự suy đoán của tác giả bài báo mà tôi đã dẫn trên đây .

Cuối cùng, tôi muốn nói rằng, việc tranh luận về thời đại đồng thau với những thuật ngữ chuyên ngành khá sâu, cũng cho thấy khảo cổ Việt Nam đã thực sự tiến được một bước trong nghiên cứu luyện kim thời cổ đại, bản chất vấn đề đã khá thống nhất khi nhận định về thời đại đồng đỏ, thời đại đồng thau hay thời đại đồ đồng, thời đại Kim khí nói chung. Cách đặt tên như vậy đã là một vấn đề hoàn toàn có thể chấp nhận được.

Source: https://thomaygiat.com
Category : Kỹ Thuật Số