Văn minh lúa nước – Wikipedia tiếng Việt

Di vật đèn thuyền Văn hóa Đông Sơn- sản phẩm của nền Văn minh lúa nước

Văn minh lúa nước là một nền văn minh cổ đại xuất hiện từ cách đây khoảng 13.000 năm tại châu Á, mà theo các nha khoa học thì có thể là vùng sông Dương Tử hoặc Đông Nam Á. Nền văn minh này đã đạt đến trình độ đủ cao về các kỹ thuật canh tác lúa nước, thủy lợi, phát triển các công cụ và vật nuôi chuyên dụng; đảm bảo sự thặng dư thực phẩm phục vụ cho một xã hội dân cư đông đúc và thúc đẩy các yếu tố khác của một nền văn minh ra đời. Chính sự phát triển của nền văn minh lúa nước đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự ra đời của những nền văn hoá đương thời như Văn hóa Hà Mỗ Độ (ven sông Dương Tử – Trung Quốc ngày nay), Văn hóa Đông Sơn, Văn hóa Hòa Bình (đồng bằng miền Bắc Việt Nam ngày nay) v.v… Cũng có những ý kiến cho rằng, chính nền văn minh lúa nước là chiếc nôi để hình thành cộng đồng cư dân có lối sống định cư định canh và các giá trị văn hoá phi vật thể kèm theo, đó chính là văn hóa làng xã.

Trước đây, những nhà khoa học như A.G. Haudricourt và Louis Hedin ( 1944 ), E. Werth ( 1954 ), H. Wissmann ( 1957 ), Carl Sauer ( 1952 ), Jacques Barrau ( 1965, 1974 ), Soldheim ( 1969 ), Chester Gorman ( 1970 ) … đã lập luận và đưa ra những giả thuyết cho rằng vùng Khu vực Đông Nam Á là nơi khai sinh nền nông nghiệp phong phú sớm nhất của quốc tế [ 2 ] [ 3 ] [ 4 ]. Theo họ, từ Khu vực Đông Nam Á, nghề trồng lúa được gia nhập vào Trung Quốc, rồi lan sang Nhật Bản, Nước Hàn, những nơi mà dân cư chỉ quen với nghề trồng lúa mạch [ 5 ] .Tuy nhiên, những nghiên cứu và điều tra gần đây lại xác lập quê nhà của lúa nước là vùng đồng bằng sông Dương Tử ( Trung Quốc ). Dựa trên dẫn chứng di truyền học, khảo cổ và ngôn từ, những nhà khoa học xác lập rằng lúa được thuần hóa lần tiên phong ở lưu vực sông Dương Tử ở Trung Quốc [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ] Dựa trên việc điều tra và nghiên cứu những gen của cây lúa nước, chỉ số quan trọng khi điều tra và nghiên cứu quy trình thuần hóa ngũ cốc, Vaughan ( năm 2008 ) xác lập toàn bộ những giống lúa nước ngày này đều có tổ tiên là một giống lúa nước cổ [ 7 ] Điều này được tương hỗ bởi một điều tra và nghiên cứu di truyền vào năm 2011 cho thấy rằng tổng thể những dạng lúa nước châu Á, gồm cả indica ( lúa Ấn Độ ) và japonica ( lúa Nhật Bản ), đều phát sinh từ một sự kiện thuần hóa duy nhất đã xảy ra cách đây khoảng chừng 13.500 đến 8.200 năm ở Trung Quốc, từ giống lúa hoang Oryza rufipogon [ 10 ] .
Tranh mô tả việc trồng lúa nước Nhật Bản, một giống lúa du nhập từ Đông Nam Á

Vết tích bữa cơm tiền sử nấu với gạo từ lúa mọc hoang xưa nhất thế giới, niên đại 13.000 năm trước, được một nhóm khảo cổ Mỹ-Trung Hoa tìm thấy trong hang Diaotonghuan phía nam sông Trường Giang (bắc tỉnh Giang Tây). Cư dân sống trong vùng này đã biết thử nghiệm các giống lúa và cách trồng trong thời gian dài tiếp theo đó. Điều này đă được nhóm khảo cổ chứng minh qua sự tăng độ lớn phytolith của lúa (phần thực vật hoá thạch, tồn tại nhờ giàu chất silica) lắng trong những lớp trầm tích theo thời gian. Tin này đã được đăng trên tạp chí khoa học Science vào năm 1998. Các nhà khoa học nghiên cứu về phytoliths (thạch thể lúa) này đã chứng minh rằng từ 9.000 năm trước, dân cư ở vùng đó đã ăn nhiều lúa nước trồng hơn là lúa hoang. Nhóm cư dân bản địa này cũng bắt đầu làm đồ gốm thô xốp bằng đất trộn trấu. Kinh nghiệm về trồng lúa tích tụ tại đấy trong mấy ngàn năm đã đưa đến nghề trồng lúa trong toàn vùng nam sông Dương Tử. Di tích xưa thứ hai, 9.000 năm trước, là Pengtou, gần hồ Động Đình phía nam sông Dương Tử. Hơn bốn mươi chỗ có di tích lúa cổ hàng ngàn năm đă được tìm thấy ở vùng nam Trường Giang. Gần cửa biển nam Trường Giang, di tích Văn hóa Hà Mỗ Độ cho thấy văn minh lúa nước trong vùng lên đến trình độ rất cao vào khoảng 7.000 năm trước, sớm hơn cả di tích làng trồng kê Bán Pha xưa nhất ở phía Bắc Trung Quốc.

Bạn đang đọc: Văn minh lúa nước – Wikipedia tiếng Việt

Văn hóa Hà Mỗ Độ ( 5000 TCN – 4500 TCN ) đã có những ngôi làng với vài trăm người sống trên nhà sàn trong vùng đầm lầy ở cửa sông Tiền Đường. Dân Hà Mỗ Độ đã trồng lúa nước, ăn cơm, để lại lớp rơm và trấu dày 25 – 50 cm, có nơi dày đến cả mét, trên diện tích quy hoạnh 400 mét vuông. Có thể đó là lớp rác để lại trên sân đập lúa. Di chỉ thực vật củ ấu, củ năng, táo và di cốt động vật hoang dã hoang hươu, trâu, tê giác, cọp, voi, cá sấu … cho thấy khí hậu vùng Nam sông Trường Giang bấy giờ thuộc loại nhiệt đới gió mùa, trọn vẹn thích hợp với việc canh tác lúa nước. Sau văn hóa truyền thống Hà Mỗ Độ, hàng loạt văn hóa truyền thống lúa nước khác đã sinh ra dọc lưu vực sông Trường Giang khoảng chừng 4.000 – 5.000 năm trước, như Lương Chử, Mã Gia Banh, Quinshanyang, Khuất Gia Lĩnh, Đào Tự, Songze, Dadunze .Năm 2007, di chỉ thành phố cổ diện tích quy hoạnh hơn 2,9 km2, niên đại hơn 5.000 năm đã được tìm thấy trong vùng lõi của di tích lịch sử văn hóa truyền thống Lương Chử ( 3.300 – 2.300 TCN ). Dấu vết kho lương thực chứa được khoảng chừng 15 tấn gạo. Từ vị trí, sự sắp xếp và đặc thù cấu trúc của thành cổ được phát hiện, những chuyên viên tin rằng có những hoàng cung dành cho giới quý tộc. Năm 2017, những nhà khảo cổ học lại phát hiện một mạng lưới hệ thống thủy lợi có niên đại tới 5.100 năm, quy mô khổng lồ và cổ xưa nhất trên thế giới tính đến thời gian lúc bấy giờ. Công trình dẫn nước quy mô 5.100 tuổi thậm chí còn còn truyền kiếp hơn cả phát hiện mạng lưới hệ thống thủy lợi 4.900 năm trước kia của Văn minh Lưỡng Hà. Đây là khu công trình thủy lợi khổng lồ, có diện tích quy hoạnh hơn 300.000 mét vuông, được xây đắp tự tạo của hoàng thổ dày tới 10,2 mét. Những dân cư cổ đại được cho là đã sơ tán khoảng chừng 3,3 triệu mét khối đất để xây nên khu công trình này. Đây là một mạng lưới hệ thống thủy lợi rất phức tạp, gồm nhiều đập nước cao, đập nước thấp, mương, rạch, hào lớn và đê điều để ngăn ngừa lũ lụt, dự trữ nước để tưới tiêu mùa màng trong những đợt hạn hán. Kỹ thuật và quy mô to lớn của nó vào loại hiếm trên quốc tế .Từ lưu vực sông Trường Giang, lúa nước từ từ được đưa về phía bắc, tới những người nông dân trồng kê ở nền văn hóa truyền thống Đại Vấn Khẩu, trải qua tiếp xúc mua và bán – trao đổi với văn hóa truyền thống Long Sơn, văn hóa truyền thống Mã Gia Banh, văn hóa truyền thống Hà Mỗ Độ. Vào khoảng chừng 4.000 đến 3.800 trước Công nguyên, chúng là một loại cây xanh phụ tiếp tục trong những nền văn hóa truyền thống Trung – Tạng ở miền bắc Trung Quốc. Nó không thay thế sửa chữa được kê, hầu hết là do điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên khác nhau ở miền bắc Trung Quốc, nhưng nó được trồng cùng với kê ở ranh giới phía nam của những vùng trồng kê. Ngược lại, cây kê cũng được đưa vào những vùng trồng lúa .

Tại Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ việc lan truyền cây lúa nước (khoảng 3.500 tới 500 trước công nguyên) tại vùng Đông Nam Á (Bellwood, 2011)[11]
Các cuộc khảo cổ gần đây đã chứng tỏ sự sống sót của con người trên chủ quyền lãnh thổ Nước Ta từ thời Đồ đá cũ. Vào thời kỳ Đồ đá mới, những nền văn hóa truyền thống Hòa Bình – Bắc Sơn đã chứng tỏ sự Open của nông nghiệp và chăn nuôi, hoàn toàn có thể là cả thẩm mỹ và nghệ thuật trồng lúa nước [ 12 ] .Các nhà khảo cổ tìm thấy trong lớp đất bên dưới khu khảo cổ thuộc Văn hóa Hòa Bình những hạt thóc hóa thạch khoảng chừng 9.260 – 7.620 năm trước. Nhưng theo nhiều nhà khảo cổ, cũng như hầu hết di tích lịch sử, di vật về văn minh lúa nước tìm thấy ở xứ sở của những nụ cười thân thiện, khi định tuổi lại thì thấy những hạt thóc này có niên đại muộn hơn nhiều so với tuổi ước tính bắt đầu, chỉ vào khoảng chừng 4.000 năm trước. Một điều tra và nghiên cứu đa ngành sử dụng nghiên cứu và phân tích trình tự bộ gen cây lúa nước chỉ ra rằng lúa nước đã được Viral vào Khu vực Đông Nam Á từ miền nam Trung Quốc, sau một sự kiện nguội lạnh toàn thế giới ( sự kiện 4,2 k ) xảy ra khoảng chừng 4.200 năm trước [ 13 ] Sự kiện này đã gây ra biến hóa khí hậu ở miền nam Trung Quốc, rất hoàn toàn có thể đã khiến mất mùa và buộc dân cư trồng lúa nước ở đây phải di cư tới những vùng khác, gồm có Khu vực Đông Nam Á, và khi di cư thì họ cũng mang theo kỹ thuật trồng lúa nước .Văn hóa Phùng Nguyên và văn hóa truyền thống Đông Sơn ( có niên đại khoảng chừng 4.000 năm ) ở miền Bắc Nước Ta ngày này có những điểm gần giống với nền Văn hóa Hà Mỗ Độ sống sót ở sông Dương Tử cách đây 7.000 năm trước. Cư dân vùng nam Trung Hoa lúc ấy có lẽ rằng gần với dân cư Bắc Nước Ta về mặt chủng tộc và văn hóa truyền thống hơn dân cư miền bắc Trung Hoa. Khuôn mặt đắp từ sọ người trong văn hóa truyền thống Hà Mỗ Độ tọa lạc ở Viện Bảo tàng Hà Mỗ Độ cho thấy họ giống người thuộc chủng Nam Mongoloid, tức là gần với chủng người Nước Ta từ thời Đông Sơn về sau .Điều kiện đồng bằng sông Hồng là nơi rất thích hợp cho lúa hoang và sau này là lúa nước trồng. Người Việt trong cộng đồng chủng Nam Mongoloid là một bộ phận của văn minh lúa nước .

Điều kiện tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Lượng mưa hàng năm ở vào khoảng từ 2.000 – 2.500 mm,

Vào thời kỳ tăng trưởng cần một lượng mưa vào khoảng 125 mm trong một tháng,

Thời kỳ thu hoạch cần nhiều nắng (ruộng khô càng tốt),

Nhiệt độ môi trường thích hợp nhất, khoảng 21 – 27 °C,

Cư dân phải có kinh nghiệm trong việc tưới và tiêu (thủy lợi)

Yếu tố khác[sửa|sửa mã nguồn]

Khu vực canh tác phải có độ bằng phẳng rất cần thiết để duy trì mực nước từ 100 mm đến 150 mm giúp cho cây lúa tăng trưởng và kết hạt tốt.

Chính vì vậy, những khu vực đồng bằng và các lưu vực các con sông chảy qua các miền nhiệt đới nhiều mưa sẽ là môi trường thận lợi cho cây lúa nước phát triển. Ví dụ như đồng bằng sông Hồng, lưu vực sông Dương Tử… thích hợp cho cây lúa nước.

Thời vụ là yếu tố cũng quan trọng không kém cho cây lúa nước, điều này thúc đẩy việc sáng chế ra lịch tính ngày, tháng, năm và các mùa trong năm của các cư dân trồng lúa nước.

Giống lúa cũng là một yếu tố tăng năng suất và phẩm chất cho cây lúa nước mà các cư dân trồng lúa nước đặc biệt coi trọng.

Con trâu là đầu cơ nghiệp (tục ngữ Việt)

Trong di chỉ khảo cổ cho ta một bộ sưu tập các lưỡi cày bằng đồng phong phú, vào giữa và cuối thời kỳ Đông Sơn đã xuất hiện khá nhiều đồ sắt và đồ đồng đã chuyển sang các loại vật dụng trang trí và tinh xảo hơn.

Xem thêm: Quỹ đầu tư phát triển là gì? Nguyên tắc và cách hạch toán

Ở giai đoạn đầu, Văn hóa Phùng Nguyên, công cụ bằng đá còn chiếm ưu thế, nền kinh tế còn mang tính chất nguyên thủy. Sang đến giai đoạn Đồng Đậu, Gò Mun và nhất là Đông Sơn, nhiều loại hình công cụ bằng đồng ra đời và ngày càng phong phú như lưỡi cuốc, lưỡi cày, lưỡi thuổng, xẻng, lưỡi rìu, v.v. Mỗi loại hình công cụ sản xuất cũng có các kiểu dáng khác nhau. Trong khoảng 200 chiếc lưỡi cày bằng đồng có tới 4 kiểu dáng, đó là lưỡi cày hình tam giác có họng tra cán to khoẻ được phân bố ở dọc sông Thao; lưỡi cày cánh bầu dục, hình thoi được phân bố ở vùng đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam, lưỡi cày hình thoi được phân bố tập trung ở vùng sông Mã, lưỡi cày hình xẻng vai ngang phân bố ở vùng làng Vạc. Cuốc bao gồm lưỡi cuốc có lỗ tra cán, cuốc hình tam giác, cuốc có vai, cuốc chữ U, cuốc hình quạt, v.v. Rìu có rìu chữ nhật, rìu tứ diện lưỡi xoè, rìu hình lưỡi xéo, hình bàn chân, rìu lưỡi lệch. Ngoài ra còn có lưỡi liềm đồng, công cụ lao động bằng sắt. Sự tiến bộ của công cụ sản xuất đã thúc đẩy nền kinh tế ngày càng phát triển, đạt đến một trình độ khá cao. Nền kinh tế bao gồm nhiều ngành, nghề, trong đó nông nghiệp trồng lúa nước chiếm địa vị chủ đạo, phổ biến rộng rãi khắp lãnh thổ từ trung du đến đồng bằng, ven biển.

Với việc sản xuất ra lưỡi cày và nông nghiệp dùng cày đã sửa chữa thay thế cho nền nông nghiệp dùng cuốc, lưu lại bước tăng trưởng mới, can đảm và mạnh mẽ trong nền kinh tế tài chính thời Hùng Vương. Với việc sinh ra nhiều mô hình công cụ sản xuất bằng đồng còn chứng tỏ bước tiến về kỹ thuật canh tác của dân cư bấy giờ. Nông nghiệp dùng cày là nguồn cung ứng lương thực chính nuôi sống xã hội, trở thành cơ sở hầu hết của mọi hoạt động giải trí khác .Những di cốt trâu, bò nhà, tìm thấy trong cùng một di tích lịch sử văn hóa truyền thống Đông Sơn, hình bò khắc họa trên mặt trống đồng chứng tỏ dân cư thời Hùng Vương đã sử dụng trâu, bò làm sức kéo trong nông nghiệp. Những dấu tích thóc, gạo, những công cụ gặt hái tìm thấy ở những di chỉ thuộc văn hóa truyền thống Đông Sơn. Di tích thóc, gạo tìm thấy ở làng Vạc gồm 2 nồi gốm trong đó có nhiều hạt thóc, vỏ trấu tìm thấy trong thạp đồng. Các công cụ gặt hái có liềm, dao gặt, nhíp. Nhiều thư tịch cổ cũng ghi chép về sự hiện hữu của nghề nông trồng lúa nước thời Hùng Vương như những sách Di vật chí của Dương Phù thời Đông Hán, Thủy Kinh Chú của Lịch Đạo Nguyên, thời Bắc Ngụy, Vân đài loại ngữ của Lê Quý Đôn, v.v. chứng tỏ sự thông dụng và tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ của nghề trồng lúa nước thời Hùng Vương .
Ruộng bậc thang là sơ khởi của thủy lợi lúa nước
Yếu tố nước trong việc trồng lúa nước là điều kiện kèm theo bắt buộc để hình thành văn minh lúa nước. Có lẽ người nguyên thủy lúc đầu phát hiện ra sự khác nhau về hiệu suất của lúa nương, một loại lúa mọc trên những triền đất khô ẩm và lúa nước mọc ở khu vực ngập nước của lưu vực những con sông lớn là trọn vẹn khác nhau. Cây lúa nước chỉ hoàn toàn có thể tăng trưởng tốt khi sống ở những khu vực khí hậu tương thích như những vùng nhiệt đới gió mùa, và đặc biệt quan trọng tốt, hiệu suất cao khi hàng năm những con sông lớn như sông Hồng, sông Mã … mang theo một lượng phù sa mới, bồi đắp hàng năm vào những mùa nước lũ .Nhưng nước để trồng lúa phải đủ và cũng vừa để cây lúa sinh trưởng. Việc bảo vệ đủ nước và không thừa, để làm ngập úng đã buộc những dân cư trồng lúa nước phải làm thủy lợi – cân đối lượng nước thiết yếu .

Thủy lợi tự nhiên và đơn giản nhất là đắp bờ ruộng và dẫn nước theo các con kênh vào ruộng và khống chế lượng nước bằng độ cao của lối thoát nước. “Con kênh” lớn nhất của cư dân trồng lúa nước chính là hệ thống đê điều hai bên sông lớn để khống chế nước tràn vào ruộng và mùa lũ lụt hàng năm.

Trong một cuốn sách năm 1952[14], Sauer viết như sau: Về cái nôi của nền nông nghiệp đầu tiên, tôi xin thưa rằng ở Đông Nam Á. Nơi này quy tụ đầy đủ những điều kiện khác nhau cần thiết về vật lý thể chất, hóa học hữu cơ, khí hậu ôn hòa với cả hai vụ gió mùa, với chu kỳ mùa mưa ẩm ướt và mùa khô tạnh ráo, sông nước tiện cho viêc đánh cá, đất này là trung tâm điểm giao thương cả đường biển lẫn đường bộ của Cựu thế giới. Không có nơi nào mà vị trí lại thích hợp và có đủ yếu tố cung cấp cho sự phát triển nền văn minh hỗn hợp giữa nông và ngư nghiệp tốt hơn nữa. Tôi sẽ chứng minh rằng ở trong vùng đất này, ngay từ khi khởi thủy, nông nghiệp đã gắn chặt với ngư nghiệp; rằng ở đây người ta gia súc hóa loài vật trước hết và đúng nghĩa, phải là trung tâm chính của thế giới về kỹ thuật trồng cây và cải biến thảo mộc để gia tăng rau trái. Tôi chấp nhận tiên đề quen thuộc là loài người học hỏi cách trồng cây trước khi biết làm mùa với cách gieo hạt giống[15].

Xem thêm: Giáo án dạy học Toán 11 theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực – https://thomaygiat.com

Một số nhà khoa học khác không công nhận Khu vực Đông Nam Á là TT phát sinh nông nghiệp lúa nước mà chỉ xếp hạng nó vào TT thứ yếu. Một số khá đông những nhà nghiên cứu khác cho rằng Nam Trung Hoa là TT chính yếu phát sinh trồng lúa nước song song với những TT khác ở Trung Đông và Ấn Độ. Các nghiên cứu và phân tích di truyền học gần đây đã xác nhận cây lúa nước được trồng tiên phong ở vùng ven sông Trường Giang ( miền nam Trung Quốc lúc bấy giờ ) .Vì vị trí và khí hậu, cũng như chủng tộc, miền châu thổ sông Hồng có nguồn gốc gần với những nền văn minh thời tiền sử ở Nam Trung Hoa. Việc có liên hệ về văn hóa truyền thống, kinh doanh, di cư … với khoảng cách vài trăm km trong một thời kỳ dài vài ngàn năm là điều trọn vẹn hoàn toàn có thể xảy ra .Đến nay, vẫn còn có nhiều sự sự không tương đồng trong giới khoa học về những TT sơ khởi nông nghiệp. Tuy vậy, những Ông Burkill và Sauer đều rất tự tin ; họ đưa ra những chứng cớ rằng Á Đông chính là nguồn gốc của những thứ khoai, củ. Sau đó theo đường hàng hải, khoai Á Đông được phân tán đi những hòn đảo ngoài Thái Bình Dương, châu Phi và châu Mỹ [ 16 ] .

Liên kết ngoài[sửa|