Trang chủ Kỹ Thuật Số Lịch sử Trung Quốc – Wikipedia tiếng Việt

Lịch sử Trung Quốc – Wikipedia tiếng Việt

Nếu bạn muốn xem lịch sử vẻ vang của Trung Quốc quy trình tiến độ 1912 – nay, xin xem Lịch sử Trung Quốc Dân QuốcNếu bạn muốn xem lịch sử vẻ vang của Trung Quốc Đại Lục tiến trình 1949 – nay, xin xem Lịch sử Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa

Lịch sử Trung Quốc đề cập đến Trung Hoa, 1 trong 4 nền văn minh cổ nhất thế giới, bắt nguồn từ lưu vực phì nhiêu của hai con sông: Hoàng Hà (bình nguyên Hoa Bắc) và Trường Giang (đồng bằng Trường Giang) trong Thời đại đồ đá mới, nhưng cái nôi của nền văn minh dân tộc của quốc gia Trung Hoa đầu tiên được cho là tại trung và hạ lưu của sông Hoàng Hà trước tiên (Đồng bằng Hoa Bắc) mà dần mở rộng và phát triển và duy trì như ngày nay. Với hàng ngàn năm lịch sử tồn tại và phát triển, đây là một trong những nền văn minh lâu đời, vĩ đại nhất thế giới.[1]

Người tiền sử đã bắt đầu cư trú tại Trung Quốc từ ít nhất là gần 1 triệu năm trước, với một số ước tính cho rằng mốc này có thể lên tới 2,24 triệu năm trước.[2]. Các nền văn minh nông nghiệp đầu tiên bắt đầu xuất hiện ở Trung Quốc từ khoảng 10.000 – 13.000 năm trước, đến khoảng hơn 5.000 năm trước thì các nền văn minh nông nghiệp này phát triển hoàn thiện, đã bắt đầu xuất hiện đồ đồng và các cơ cấu Nhà nước đầu tiên như quý tộc, đô thị với các cung điện, công trình tôn giáo… Dân tộc Trung Hoa hình thành từ vùng Trung Nguyên của lưu vực sông Hoàng Hà ở Đồng bằng Hoa Bắc, Văn hóa Hồng Sơn góp phần định hình văn minh cùng đất nước Trung Hoa.

Trải qua hơn 5.000 năm, văn minh Trung Quốc đã tăng trưởng trở thành một trong số nền văn minh bùng cháy rực rỡ nhất quốc tế trong thời cổ đại và trung cổ, đặc trưng bởi mạng lưới hệ thống triết học thâm sâu ( trong đó có Nho giáo, Đạo giáo và thuyết Âm dương ngũ hành ), những thành tựu khoa học kỹ thuật ( ý tưởng ra giấy, la bàn, thuốc súng, địa chấn kế, kỹ thuật in ấn … ), hoạt động giải trí giao thương mua bán xuyên châu Á ( Con đường tơ lụa ) và những đô thị có quy mô dân số và trình độ kiến trúc số 1 quốc tế vào thời trung cổ. Trung Quốc là 1 trong 4 nền văn minh cổ đại lớn của quốc tế ( cùng với Ai Cập cổ đại, văn minh Lưỡng Hà và văn minh lưu vực sông Ấn ), và là nền văn minh duy nhất trong số đó vẫn còn sống sót cho đến ngày này [ 3 ] [ 3 ] [ 4 ]. Bề dày lịch sử vẻ vang và văn hóa truyền thống do những thế hệ nối nhau giữ gìn suốt 5.000 năm là điều mà không nước nào khác có được và là niềm tự hào lớn nhất của vương quốc này. [ 5 ] [ 6 ]

Các di tích cung điện của Trung Quốc có niên đại sớm nhất là từ đời nhà Thương (khoảng 1.600-1.046 TCN), mặc dù một vài bộ sách sử như Sử ký (khoảng 100 TCN) và Trúc thư kỷ niên khẳng định rằng triều đại nhà Hạ (khoảng 2.070 – 1.600 TCN) đã tồn tại trước nhà Thương.[7][8] Một số phong tục văn hóa, văn học, chính trị và cả triết học được phát triển cực kỳ mạnh trong suốt thời kỳ nhà Chu.

Năm 221 TCN, được coi là năm Trung Quốc bắt đầu trở thành một đế chế lớn mạnh, với 1 vị Hoàng đế-Tần Thủy Hoàng cai trị, đánh dấu sự khởi đầu của đế quốc Trung Hoa. Vào thời kỳ này, Tần Thủy Hoàng cho nối các đoạn tường thành đã xây từ các triều đại trước, đặt tên là Vạn Lý Trường Thành để bảo vệ đất nước khỏi các tộc người phương Bắc. Ông cho thống nhất chữ viết, các đơn vị đo lường và tiền tệ. Trong hơn 2000 năm phong kiến sau đó, có hai nền đế chế trên toàn Trung Quốc phụ thuộc vào các tộc người dân tộc thiểu số (không phải người Hán) là người Mông Cổ (Nay đã thành lập quốc gia độc lập và dân chủ riêng) lập nên nhà Nguyên và người Mãn Châu (nay thuộc Trung Quốc) lập nên nhà Thanh. Năm 1911, Cách mạng Tân Hợi nổ ra lật đổ nhà Thanh, triều đại phong kiến cuối cùng và mở ra giai đoạn lịch sử hiện đại ở Trung Quốc.

Hiện nay Trung Hoa vẫn chưa trọn vẹn thống nhất chủ quyền lãnh thổ vì đang xảy ra chia cắt giữa 2 cơ quan chính phủ giống như 2 vương quốc riêng : Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa tại Trung Quốc đại lục và Trung Hoa Dân Quốc tại hòn đảo Đài Loan. Sự chia cắt này xảy ra từ năm 1949 và lúc bấy giờ 2 bên vẫn ở trong thực trạng thù địch .

Mục Chính

Thời đồ đá[sửa|sửa mã nguồn]

Có lẽ hơn một triệu năm trước, người Homo erectus đã cư ngụ ở Trung Quốc. Những cuộc khai quật tại Nguyên Mưu và sau đó tại Lam Điền đã hé lộ những dấu tích cư trú đầu tiên. Có lẽ mẫu vật nổi tiếng nhất của Homo erectus được tìm thấy tại Trung Quốc là người vượn Bắc Kinh (北京人) được phát hiện năm 1923. Homo sapiens hay người hiện đại có thể đã tới Trung Quốc từ khoảng 65.000 trước từ Châu Phi.

Trong thời hạn từ năm 1927 đến năm 1937, tại Chu Khẩu Điếm phía tây nam Bắc Kinh, những nhà khảo cổ Trung Quốc đã phát hiện được di tích lịch sử người vượn Trung Quốc, còn gọi là người vượn Bắc Kinh, với tro cốt đã hóa thạch và những di tích lịch sử văn hóa truyền thống còn sống sót. Người vượn Trung Quốc là giống người nguyên thủy Trung Quốc sinh sống hàng 50 đến 60 vạn năm trước đây. Họ hoàn toàn có thể sản xuất và sử dụng đồ đá đơn thuần như rìu, búa, cũng biết dùng đồ xương của người xưa. Những nơi có người vượn Bắc Kinh sinh sống đã phát hiện được nhiều xương hóa thạch cùng những dụng cụ bằng đá, những nồi chảo đã có lửa đốt đun, chứng tỏ họ đã biết dùng lửa. Trong 2 năm 1922 và 1923 đã phát hiện được người Hà Sáo ( 河套 ) ở Nội Mông, giống người này gần người văn minh hơn, cách đây khoảng chừng 20 vạn năm. Trong 2 năm 1933 và 1934 đã phát hiện được người Sơn Đỉnh Động ( 山顶洞人 ) ở Chu Khẩu Điếm. Giống người này đã dùng nhiều đồ vật sản xuất bằng xương, đồ đá ít. Xã hội nguyên thủy xây dựng những công xã không có bóc lột, không có giai cấp, đời sống lỗi thời, mông muội .Bằng chứng sớm nhất về việc trồng cấy kê tại Trung Quốc được xác lập niên đại bằng cacbon phóng xạ vào khoảng chừng năm 6000 TCN, và có tương quan tới Văn hóa Bùi Lý Cương ( 裴李崗文化 ) ở huyện Tân Trịnh, tỉnh Hà Nam. Cùng với nông nghiệp, dân cư ngày càng đông đúc, tăng năng lực tích trữ và tái phân phối lương thực và đủ cung ứng cho những người thợ thủ công cũng như quan lại. Cuối thời kỳ đồ đá mới, vùng châu thổ Hoàng Hà mở màn trở thành một TT văn hóa truyền thống, nơi những làng xã tiên phong được xây dựng ; những di tích lịch sử khảo cổ đáng chú ý quan tâm nhất của chúng được tìm thấy tại di chỉ Bán Pha ( 半坡遗址 ), Tây An .

Những nền văn minh tiên phong ở Trung Quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Xem thêm: Danh sách các nền văn hóa thời đại đồ đá mới Trung Quốc

Bản đồ vùng lãnh thổ Trung Quốc qua các triều đại khác nhau.
Một chiếc bình gốm đỏ với hai cán hình “tai”, thuộc Văn hóa Bùi Lý Cương, 6.000 – 5.200 TCN
Đồ gốm đen thuộc văn hóa Hà Mỗ Độ
Những mảnh đồ gốm có niên đại sớm nhất trên quốc tế đã được tìm thấy tại Di chỉ Tiên Nhân Động, cho thấy người Trung Quốc đã biết làm đồ gốm từ tối thiểu là khoảng chừng 20.000 đến 19.000 năm trước, vào cuối Thời kỳ băng hà ở đầu cuối, chúng được dùng để đựng thực phẩm và nấu ăn [ 9 ] [ 10 ] Các phát hiện tại Di chỉ Nam Trang Đầu cho thấy người Trung Quốc đã biết thuần hóa chó từ khoảng chừng 12.000 năm trước .Các nghiên cứu và điều tra gần đây đã xác lập quê nhà của văn minh lúa nước là vùng đồng bằng sông Dương Tử ( Trung Quốc ), nơi lúa nước được thuần hóa lần tiên phong trên quốc tế [ 11 ] [ 12 ] [ 13 ] [ 14 ] Nghiên cứu di truyền vào năm 2011 cho thấy rằng tổng thể những dạng lúa nước châu Á, gồm cả indica ( lúa Ấn Độ ) và japonica ( lúa Nhật Bản ), đều phát sinh từ một sự kiện thuần hóa duy nhất đã xảy ra cách đây khoảng chừng 13.500 đến 8.200 năm ở miền Nam Trung Quốc, từ giống lúa hoang Oryza rufipogon [ 15 ]. Vết tích bữa cơm tiền sử nấu với gạo từ lúa mọc hoang xưa nhất quốc tế, 13.000 năm trước, được một nhóm khảo cổ Mỹ-Trung Hoa tìm thấy trong hang Diaotonghuan phía nam sông Dương Tử ( bắc tỉnh Giang Tây ) .Bằng chứng sớm nhất về việc trồng cấy kê tại Trung Quốc được xác lập niên đại bằng cacbon phóng xạ vào khoảng chừng năm 6000 TCN, và có tương quan tới Văn hóa Bùi Lý Cương ( 裴李崗文化 ) ở huyện Tân Trịnh, tỉnh Hà Nam. Cùng với nông nghiệp, dân cư ngày càng đông đúc, tăng năng lực tích trữ và tái phân phối lương thực và đủ phân phối cho những người thợ thủ công cũng như quan lại. Cuối thời kỳ đồ đá mới, vùng châu thổ Hoàng Hà mở màn trở thành một TT văn hóa truyền thống, nơi những làng xã tiên phong được xây dựng ; những di tích lịch sử khảo cổ đáng quan tâm nhất của chúng được tìm thấy tại di chỉ Bán Pha ( 半坡遗址 ), Tây An .Tình trạng lụt lội của Hoàng Hà tồi tệ hơn rất nhiều so với khu vực dọc Trường Giang về hướng nam. Dọc theo Trường Giang, qua lòng chảo Hồ Bắc và ở đồng bằng ven biển về hướng vịnh Hàng Châu, việc trồng trọt cũng đã tăng trưởng, nhưng người dân sống gần Hoàng Hà phải chống chịu với vạn vật thiên nhiên khắc nghiệt hơn để tương khắc và chế ngự lũ lụt và tưới tắm mùa màng, và có lẽ rằng điều này đã kích thích một nỗ lực tổ chức triển khai tốt hơn. Ở bất kể mức độ nào, đồng bằng phía bắc Trung Quốc đã trở thành vùng tăng trưởng nền văn minh sớm nhất với số dân cư tập trung chuyên sâu phần đông nhất .Vào khoảng chừng năm 5.000 TCN, những hội đồng nông nghiệp đã trải dài khắp trên phần lớn chủ quyền lãnh thổ phía đông Trung Quốc lúc bấy giờ, và đã có những làng nông nghiệp từ đồng bằng sông Vị chạy về phía đông, song song với sông Hoàng Hà, bắt nguồn từ dãy núi Côn Lôn chảy về hướng vùng hoàng thổ nơi có cánh rừng trụi lá ở đồng bằng phía bắc Trung Quốc. Ở đó con người có rừng và có nước để trồng kê, họ săn hươu, nai và những loài thú khác, câu cá làm thức ăn. Họ thuần hóa chó, lợn và gà. Họ đào đất để xây những ngôi nhà một phòng, với mái bằng đất sét hay rạ, nhiều ngôi nhà ngầm như vậy tạo thành một làng. Họ đã có guồng quay tơ và biết đan cũng như dệt sợi. Họ cũng biết sản xuất đồ gốm có trang trí. Một số học giả còn khẳng định chắc chắn rằng một hình thức chữ viết nguyên thủy đã Open ở Trung Quốc ngay từ năm 3.000 TCN. [ 16 ]Trên cơ sở văn minh nông nghiệp, những nền văn hóa truyền thống dần phát sinh ở những địa phương khác nhau dọc theo 2 dòng sông lớn là Hoàng Hà và Trường Giang, những nền văn hóa truyền thống này có ảnh hưởng tác động qua lại hoặc tiếp nối nhau :
Ở những nơi con người sản xuất ra được nhiều lương thực hơn nhu yếu của họ, những chiến binh đã được thôi thúc để không chỉ đi cướp đoạt mà còn để chinh phục. Và những vị vua chinh phục đã mở màn nổi lên ở đồng bằng phía bắc Trung Quốc cũng như thực trạng ở phía tây châu Á .Giai đoạn đầu, lịch sử dân tộc Trung Quốc chưa được ghi chép đúng mực mà chỉ được chuyển tải cho đời sau bằng truyền thuyết thần thoại. Theo thần thoại cổ xưa, những vua tiên phong của Trung Quốc là ở thời kỳ Tam Hoàng Ngũ Đế, cách đây khoảng chừng 5.000 – 4.200 năm. Theo những nhà nghiên cứu, những truyền thuyết thần thoại này phản ánh thời kỳ công xã nguyên thủy đang sắp tan rã, liên minh những bộ lạc đang dần trở thành triều đình nắm quyền lực tối cao quản lý dân chúng. Vào khoảng chừng 3.000 TCN, xã hội nguyên thủy ở Trung Quốc bước vào quy trình tiến độ tan rã trọn vẹn, xã hội chiếm hữu nô lệ với những giai cấp, triều đại mở màn hình thành .

Trong dự án “Nghiên cứu tổng hợp về nguồn gốc và sự phát triển trong thời kỳ đầu của nền văn minh Trung Hoa” (dự án khảo cổ khổng lồ cấp quốc gia, huy động gần 70 cơ quan nghiên cứu, đại học và cơ quan khảo cổ địa phương của Trung Quốc, triển khai từ năm 2001), các nhà khảo cổ đã điều tra và khai quật quy mô lớn ở 4 di chỉ mang tính đô thị có lịch sử 3.500 – 5.500 năm gồm: Di chỉ Lương Chử ở Dư Hàng – Chiết Giang, Di chỉ Đào Tự ở Tương Phần – Sơn Tây, Di chỉ Thạch Mão ở Thần Mộc – Thiểm Tây, Di chỉ Nhị Lý Đầu ở Yển Sư – Hà Nam, cũng như hơn chục thôn làng trên toàn quốc. Dự án đã phát hiện các chứng cứ cụ thể về nền văn minh Trung Hoa có lịch sử 5.000 năm, bao gồm phát hiện di tích hệ thống đập nước cổ nhất thế giới (niên đại 5.100 năm), kiến trúc cung đình cổ nhất Trung Quốc ở hạ du sông Trường Giang (niên đại 5.000 năm), phát hiện chữ viết xuất hiện sớm nhất Trung Quốc, những đồ dùng làm bằng đồng đỏ sớm nhất Trung Quốc (niên đại 4.900 năm), đài quan sát thiên văn sớm nhất thế giới (niên đại 4.100 năm) ở khu vực trung du sông Hoàng Hà. Dự án chứng thực đặc trưng tổng thể của nền văn minh Trung Hoa là “đa nguyên, nhất thể, thu gom tất cả trong giao lưu, tương tác lâu dài, cuối cùng hội nhập, ngưng tụ hình thành cốt lõi văn minh với Văn hóa Nhị Lý Đầu là đại diện, mở ra văn minh ba triều đại Hạ, Thương và Chu”

Trên thế giới, ra đời cùng thời với văn minh Trung Hoa còn có 3 nền văn minh khác là văn minh Ai Cập cổ đại, văn minh Lưỡng Hà và Văn minh lưu vực sông Ấn. Tuy nhiên, cả ba nền văn minh đó đều đã bị diệt vong; các phong tục, tôn giáo và chữ viết cũng theo đó mà thất truyền từ lâu (Văn minh lưu vực sông Ấn sụp đổ vào khoảng năm 1.800 TCN, văn minh Ai Cập và Lưỡng Hà bị diệt vong vào khoảng thế kỷ 1 TCN). Chỉ có văn minh Trung Hoa là vẫn tồn tại, phát triển và được kế tục cho tới ngày nay. Sau này, nhiều học giả phương Tây thời cận đại khi tìm hiểu về văn minh Trung Hoa đã phải kinh ngạc về sự tồn tại lâu dài của nó. Voltaire cho rằng: “Chúng ta nhận thấy rằng quốc gia ấy tồn tại một cách rực rỡ từ trên 4.000 năm rồi mà luật pháp, phong tục, ngôn ngữ, cách ăn mặc vẫn không thay đổi bao nhiêu…” Học giả Keyserling thì kết luận: “Chính ở Trung Hoa thời thượng cổ người ta đã tạo ra được những mẫu mực nhân loại thông thường hoàn bị nhất… Trung Quốc đã tạo dựng được một nền văn hóa cao nhất từ trước đến nay.”[17] Khởi điểm văn hóa là nền Văn hóa Hồng Sơn ở phương Bắc đã manh nha cho cả Trung Hoa và Triều Tiên phát triển…

Trung Quốc thời nhà Hạ
Xã hội có giai cấp tiên phong trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc khởi đầu ở đồng bằng phía bắc Trung Quốc đã được miêu tả là thuộc về nhà Hạ – quá trình quản lý của họ được tin rằng đã mở màn khoảng chừng năm 2.200 TCN .Theo truyền thuyết thần thoại, trong thời hạn Hạ Vũ trị vì, Vũ đã ý tưởng ra lối tát nước vào ruộng, lại bắt sống được một số ít người dân tộc bản địa Man về làm nô lệ. Vũ mở màn kiến thiết xây dựng thành quách để giữ gìn của riêng và người trong dòng họ. Của cải của Vũ, để lại cho con là Hạ Khải thừa kế. Khải lên ngôi, tình thế chưa không thay đổi, phải lấy đất An Ấp ( thuộc tỉnh Sơn Tây thời nay ) để đóng đô. Những con cháu sau này nối ngôi Khải đều nhiều lần đánh phá lẫn nhau, luôn gây ra những cuộc cuộc chiến tranh chinh phạt nhỏ. Kinh tế xã hội lúc bấy giờ đã tăng trưởng khá tân tiến. Phương pháp làm lịch cũng khởi đầu Open. Từ khi lên ngôi, Khải cho đặt tên triều đại là Hạ. Theo truyền thuyết thần thoại, đời Hạ đã có chín cái vạc đồng do Khải cho đúc. Như vậy, hoàn toàn có thể thời kỳ này đã có đồng và nghề đúc đồng .Những ghi chép của Tư Mã Thiên về thời hạn xây dựng Nhà Hạ là từ khoảng chừng 4.000 năm trước, nhưng điều này không hề được xác nhận. Một số nhà khảo cổ học cho rằng nhà Hạ có tương quan tới di vật khai thác được tại Nhị Lý Đầu ( 二里头 ) ở TT tỉnh Hà Nam, một bức tượng đồng niên đại từ khoảng chừng năm 2000 TCN. Những tín hiệu sớm của thời kỳ này được tìm thấy trên những bình gốm và mai rùa trông tương tự như như những đường nét tiên phong của chữ Trung Quốc tân tiến, nhưng nhiều học giả vẫn không gật đầu quan điểm này. Bằng chứng về sự sống sót của Nhà Hạ vẫn cần phải được tương hỗ thêm nữa qua những cuộc khảo cổ. Vì không có những văn bản ghi chép rõ ràng như những văn bản trên những loại xương hay mai rùa dùng để bói của nhà Thương hay những ghi chép trên vại đồng của nhà Chu nên thời đại nhà Hạ vẫn còn chưa được biết đến kỹ lưỡng .Nhà Hạ truyền được 17 đời vua, từ Hạ Vũ đến Hạ Kiệt được hơn 400 năm thì diệt về tay Thành Thang nhà Thương. [ 18 ]
Một chiếc vại bằng đồng cuối thời Thương.

Từ thời Nhà Thương có lẽ ở thế kỷ 13 TCN, người Trung Quốc đã có những đoạn văn khắc dùng để bói toán trên xương thú hoặc mai rùa—được gọi là giáp cốt văn (甲骨文). Nhờ có giáp cốt văn mà ngày nay các nhà khảo cổ có thể kiểm chứng được các sự kiện chính trị, tôn giáo diễn ra vào thời nhà Thương.

Những hiện vật khảo cổ cho thấy vật chứng về sự sống sót của nhà Thương, 1600 TCN – 1046 TCN và nhà Thương được chia làm hai khuynh hướng. Khuynh hướng thứ nhất, từ đầu thời nhà Thương ( 1600 – 1300 TCN ) với những vật chứng tại Nhị Lý Cương ( 二里崗 ), Trịnh Châu và Thương Thành. Khuynh hướng thứ hai từ cuối thời nhà Thương hay tiến trình Ân ( 殷 ), gồm rất nhiều văn bản giáp cốt. An Dương .Các nhà sử học Trung Quốc sống ở cuối những quá trình này đã làm quen với khái niệm về những triều đại tiếp nối đuôi nhau nhau, nhưng tình hình thực tiễn chính trị ở tiến trình đầu trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc thì phức tạp và rắc rối hơn nhiều. Vì thế, như 1 số ít nhà sử học Trung Quốc yêu cầu, nhà Hạ và nhà Thương có lẽ rằng chỉ những thực thể sống sót đồng thời, giống như nhà Chu ở quy trình tiến độ sớm ( triều đại tiếp nối nhà Thương ), đã được chứng tỏ là đã cùng sống sót đồng thời với nhà Thương. [ 19 ]Thời nhà Thương, đồ đồng đã được dùng thông dụng, đạt trình độ chế tác cao. Nhà Thương thường phái quân đội đi chiến đấu chống lại những bộ tộc lân cận. Những lăng mộ vua nhà Thương được khai thác cho thấy họ có những đội quân từ 3.000 đến 5.000 binh lính. Trong đại chiến chống Khương Phương, vua Vũ Đinh ( quản lý vào tầm 1.200 TCN ) đã kêu gọi 13.000 quân, vào thời bấy giờ thì đó là một đội quân đại quy mô. Các vật phẩm chôn theo nhà vua được tìm thấy là những đồ trang sức đẹp cá thể, những chiếc giáo mũi đồng và những phần còn lại của những chiếc cung và mũi tên. ngựa chiến và xe ngựa để chở lính ra trận cũng được chôn cùng với vua. Và khi vị vua chết, người đánh xe, chó, người hầu và những nhóm mười người cũng bị tuẫn táng cùng với vua .Nhà Thương truyền được 30 đời vua, lê dài khoảng chừng 600 năm thì bị diệt về tay Chu Vũ Vương của nhà Chu .
Bình gốm Tây Chu với các mảnh khảm thủy tinh, thế kỷ thứ 4-3 TCN.
Tới cuối thế kỷ thứ 12 trước Công nguyên, nhà Chu mở màn nổi lên ở châu thổ Hoàng Hà, tàn phá nhà Thương. Có lẽ bắt đầu nhà Chu đã khởi đầu thời kỳ quản lý của mình theo một mạng lưới hệ thống nửa phong kiến. Vị vua nhà Chu là Vũ Vương, với sự tương hỗ của người em là Chu Công trong vai trò nhiếp chính đã vượt mặt nhà Thương tại trận Mục Dã. Lúc ấy vị vua nhà Chu đã viện dẫn khái niệm Thiên mệnh để hợp pháp hóa vai trò quản lý của mình, một khái niệm về sau này sẽ có tác động ảnh hưởng trên mọi triều đại tiếp nối .Ban đầu nhà Chu đóng đô ở vùng Tây An thời nay, gần sông Hoàng Hà, nhưng họ đã triển khai nhiều cuộc chinh phục lan rộng ra vào châu thổ sông Dương Tử. Đây là lần tiên phong trong số nhiều lần di dân từ phía bắc xuống phía nam trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc .Nhà Chu đã hoàn thành xong những nền tảng chính của Văn hóa Trung Quốc trải qua những chủ trương Tỉnh Điền Chế, Tông pháp chế, Quốc dã chế và Lễ nhạc. Để tăng tính chính đáng của quyền lực tối cao triều đình, nhà Chu lập ra một mạng lưới hệ thống ý niệm mới gọi là ” Thiên mệnh “, còn nhà vua chính là Thiên tử, đây là ý niệm sẽ được duy trì suốt 3.000 năm phong kiến Nước Trung Hoa. Việc sử dụng đồ sắt cũng đã Open ở Trung Quốc vào đầu nhà Chu. Nhà Chu có 37 vua lê dài khoảng chừng 800 năm, là triều đại sống sót lâu dài hơn nhất trong lịch sử dân tộc Trung Quốc .

Thời Xuân Thu[sửa|sửa mã nguồn]

Từ thế kỷ 8 TCN, trước sức ép của những bộ tộc phía tây liên tục tiến công và cướp bóc, nhà Chu đã bỏ kinh đô phía tây để chuyển sang phía đông ở châu thổ Hoàng Hà. Nhà Chu đã nhờ cậy những vương hầu của mình bảo vệ trước sự tiến công của những bộ lạc, nhân thời cơ nhà Chu suy yếu những vương hầu đã lần lượt tàn phá những đối thủ cạnh tranh nhỏ hơn. Cuối cùng, còn lại vài chục nước, trong đó những chư hầu mạnh nhất lần lượt nổi lên tranh ngôi bá chủ Trung Quốc là Tề, Tấn, Sở, Tần, Tống, Ngô, Việt. Trên danh nghĩa nhà Chu nắm thiên mệnh, nhưng thực sự quyền lực tối cao nằm trong tay những chư hầu. [ 20 ]Nhà tư tưởng, nhà giáo dục tiên phong và quan trọng nhất trong lịch sử dân tộc Trung Quốc – Khổng Tử, cũng sinh ra trong thời đại này. Khổng Tử là người tiên phong mở trường tư thục để dạy trẻ nhỏ và người trẻ tuổi bất kể thuộc giai cấp nào, nhằm mục đích giảng dạy ra những người trẻ tuổi xuất sắc ưu tú thông hiểu văn hóa truyền thống – đạo đức để trợ giúp nhân dân và triều đình. Nhờ có Khổng Tử mở đường, chính sách quý tộc huyết thống dần chuyển qua quý tộc tri thức, sớm hơn 2000 năm trước phương Tây, khiến những học giả phương Tây rất quá bất ngờ và thán phục, khen văn minh Trung Quốc là vô cùng độc sáng. Ngoài ra còn có Lão Tử, Trang Tử, Liệt Tử là tiểu biểu của Đạo Giáo ; Hàn Phi là tiêu biểu vượt trội của Pháp Gia ; Mặc Tử là tiêu biểu vượt trội của Mặc Gia. Họ là những người đề ra những phe phái tư tưởng ảnh hưởng tác động thâm thúy tới văn hóa truyền thống Trung Quốc sau này .

Thời Chiến quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Các quốc gia thời Chiến Quốc. Nhà Tần được hiển thị bằng màu hồng
Thời đại này xảy ra vì sự cân đối mong manh giữa những nước chư hầu biến thành hỗn loạn trong một thế kỷ và vì một phần ở sự kết thúc thời đại quản lý của nhà Chu. Các liên minh dễ đổi khác và thường bị tan rã khi những nước lớn khởi đầu xâm lăng và sáp nhập những nước nhỏ hơn. Bắt đầu từ thế kỷ 4 TCN, chỉ tám hay chín nước lớn còn sót lại. Vua nhà Chu vẫn còn sống sót trên danh nghĩa cho đến năm 256 TCN nhưng chỉ là bù nhìn và nắm giữ rất ít thực quyền .Dân số Trung Quốc đã tăng mạnh ở quy trình tiến độ Xuân Thu ; công cụ bằng sắt và tác động ảnh hưởng của nó đến nông nghiệp đã làm tăng mạnh dân số ( vào thế kỷ thứ 4 TCN, Trung Quốc là vùng đông dân nhất quốc tế, không có thời gian nào trong lịch sử dân tộc mà điều này không đúng chuẩn ) .Nhiều tăng trưởng trong văn hóa truyền thống và toán học đã Open trong thời kỳ này. Một số thành tựu quan trọng hoàn toàn có thể kể đến như Tả truyện trong Kinh Xuân Thu – tóm tắt thời kỳ Xuân Thu trước đó và một bó gồm 21 thanh tre gọi là Thẻ tre Thanh Hoa có niên đại đến năm 305 TCN, là một trong những ghi chép về bảng cửu chương thập phân tiên phong trên quốc tế, cho thấy rằng số học thương mại phức tạp đã được xây dựng trong thời kỳ này. [ 21 ]Chiến tranh đã trở thành một việc làm lớn trong thời đại Xuân Thu, quân đội nhỏ và dưới sự chỉ huy của những tầng lớp quý tộc không còn nữa. Chúng đã thành những đội quân to lớn và gồm những người lính chuyên nghiệp. Một triều đình gồm những tầng lớp chuyên nghiệp ngày càng tăng trưởng, một những tầng lớp quý tộc tự gọi mình bằng cái tên ” quân tử ” hay ” những người bên trên ” .Các chủ quyền lãnh thổ lân cận những nước thời Chiến quốc, nay là vùng Tứ Xuyên và Liêu Ninh cũng bị sát nhập và được quản trị theo mạng lưới hệ thống hành chính địa phương mới gồm những Q. và huyện. Hệ thống này đã được sử dụng từ thời Xuân Thu .Cuối cùng, nước thống nhất Trung Quốc là nhà Tần, một nước ở miền tây-bắc Trung Quốc ngày này. [ 20 ] Nhà Tần chinh phục nước Thục ở đồng bằng Thành Đô và đã đánh bật nước Sở khỏi quê nhà của nó ở thung lũng sông Hán. Nhà Tần đã sao chép những cải cách hành chính của những nước khác để trở thành một cường quốc. [ 22 ] Sự lan rộng ra ở đầu cuối trong thời kỳ này mở màn dưới thời trị vì của Tần Vương Doanh Chính. Sau khi thống nhất sáu nước, ông tự xưng là Hoàng đế tiên phong ( Tần Thủy Hoàng ) .

Thời đế quốc[sửa|sửa mã nguồn]

” Đế quốc Trung Quốc ” đổi hướng tới đây. Đối với đế quốc do Viên Thế Khải xây dựng, xem Đế quốc Trung Quốc ( 1915 – 1916 )Thời phong kiến ở Trung Quốc hoàn toàn có thể được chia thành ba thời kỳ nhỏ : Sơ kỳ, Trung kỳ và Hậu kỳ .Các sự kiện chính vào Sơ kỳ phong kiến gồm có việc nhà Tần thống nhất Trung Quốc và sự thay thế sửa chữa của họ bởi nhà Hán, Cuộc chia cắt tiên phong sau đó là sự thống nhất của nhà Tấn và sự mất mát của miền bắc Trung Quốc. Thời kỳ Trung kỳ được lưu lại bởi sự thống nhất của nhà Tùy và sự bổ trợ của họ bởi sự thống nhất của nhà Đường, cuộc phân loại thứ hai và nhà Tống. Hậu kỳ gồm có những triều đại Nguyên, Minh và Thanh .
Tần Thủy Hoàng, vị Hoàng đế được coi là người đã thiết lập đế chế Trung Quốc.
Các nhà sử học thường coi thời kỳ từ khi khởi đầu nhà Tần tới khi kết thúc nhà Thanh là tiến trình Đế quốc Trung Quốc. Dù thời hạn thống nhất dưới sự quản lý của Tần Thủy Hoàng Đế chỉ lê dài mười lăm năm, ông đã chinh phục được những vùng đất to lớn để tạo nên cơ sở cho nhà Hán sau này và thống nhất chúng dưới một chính phủ nước nhà Pháp gia TW tập quyền ngặt nghèo, Hà Nội Thủ Đô đặt tại Hàm Dương ( 咸陽 ) ( Tây An ngày này ). Học thuyết của Pháp gia của nhà Tần đặt trọng tâm trên sự tôn trọng triệt để một mạng lưới hệ thống pháp lý và quyền lực tối cao tuyệt đối của nhà vua. Học thuyết này tỏ ra rất hữu dụng để lan rộng ra đế chế bằng quân sự chiến lược nhưng lại không tốt trong thời bình. Nhà Tần dùng những giải pháp tàn khốc để dẹp yên chống đối, thậm chí còn gồm cả việc Đốt sách chôn nho. Điều này khiến cho nhà Hán kế tục sau này phải đưa thêm vào những phe phái quản lý có tính ôn hòa hơn .
Phiến đá có mười hai dấu ấn chữ Tần (221–206 trước Công nguyên)
Các góp phần quan trọng khác của nhà Tần gồm thống nhất và tiêu chuẩn hóa pháp lý, chữ viết, tiền tệ, thống kê giám sát Trung Quốc sau tiến trình Xuân Thu và Chiến Quốc đầy biến loạn. Thậm chí cả chiều dài trục xe cũng được lao lý thống nhất ở thời kỳ này để bảo vệ mạng lưới hệ thống thương mại hoàn toàn có thể hoạt động giải trí trên khắp đế chế. Nhà Tần đã khởi đầu khu công trình Vạn lý trường thành, sau này được sửa chữa thay thế và thiết kế xây dựng thêm ở thời nhà Minh. Nền kinh tế tài chính của Nhà Tần dựa trên thuế ngũ cốc mà những thần dân của nó phải trả cũng như lao động mà họ ship hàng khi hết mùa vụ. [ 22 ] Điều này hiện đã được hiểu rõ chính do một số lượng lớn những văn bản hành chính của Tần đã được khai thác .Cuộc chinh phục và thuộc địa hóa Thung lũng Dương Tử của Tần đóng một vai trò quan trọng trong việc đưa khu vực này nằm dưới sự trấn áp của những đế chế Trung Quốc. [ 23 ] Các bộ lạc phía bắc được nhà Tần gọi chung là Ngũ Hồ, đã thoát khỏi sự thống trị của Trung Quốc trong hầu hết triều đại. [ 24 ] Bị cấm giao thương mua bán với nông dân nhà Tần, bộ tộc Hung Nô sống trong vùng Sa mạc Ngạc Nhĩ Đa Tư ở tây-bắc Trung Quốc tiếp tục đột kích họ khiến nhà Tần trả đũa. Sau do tướng Mông Điềm chỉ huy, khu vực này đã bị chinh phục vào năm 215 trước Công nguyên và nền nông nghiệp được thiết lập ; những người nông dân đã bất bình và sau đó nổi dậy. Triều đại nhà Hán kế vị cũng lan rộng ra sang Ngạc Nhĩ Đa Tư do dân số quá đông nhưng làm hết sạch tài nguyên của họ trong quy trình này. Thật vậy, điều này đúng với biên giới của vương triều theo nhiều hướng ; Nội Mông, Tân Cương, Tây Tạng, Mãn Châu văn minh và những khu vực ở phía đông nam là lạ lẫm với nhà Tần và ngay cả những khu vực mà họ trấn áp bằng quân sự chiến lược cũng độc lạ về văn hóa truyền thống. [ 25 ]Các luật lệ của đế chế rất ngặt nghèo và ác nghiệt, đặc biệt quan trọng so với người trong triều đình. Hình phạt cho tham nhũng dành cho mọi thành viên triều đình là tử hình. Các pháp gia cũng tin rằng việc tập trung chuyên sâu hóa về tư tưởng, sợ rằng bất kể một cách tâm lý nào khác ngoài Pháp gia hoàn toàn có thể dẫn tới việc phá vỡ hay làm mưa làm gió. Vì thế mọi phe phái triết học khác bị đặt ra ngoài vòng pháp lý, đặc biệt quan trọng là Khổng giáo và sách vở của họ bị đốt, giáo viên bị hành quyết. Nhà Tần cũng mạnh tay so với thương mại. Coi đó là một kiểu tiêm nhiễm hay sự ăn bám, nhà Tần cấm ngặt kinh doanh và chủ nghĩa trọng thương, đánh thuế nặng so với thương nhân và hành quyết những thương nhân vì những lỗi nhỏ nhất .Việc kêu gọi phần đông dân chúng thiết kế xây dựng những khu công trình công cộng cũng như hoàng cung, sự phân biệt đối xử giữa người nước Tần và dân sáu nước bị chinh phục gây cho họ sự phẫn nộ lớn. Ngay sau khi Tần Thủy Hoàng chết, những cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra khắp nơi trong đế chế và quân đội Tần không hề dẹp yên. Cuối cùng, hai lực lượng mạnh nhất do Hạng Vũ và Lưu Bang chỉ huy đã lật đổ nhà Tần. Vua Tần ở đầu cuối là Tử Anh đầu hàng ghi lại sự kết thúc của đế chế tiên phong trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc .

Nhà Hán ( 206 TCN – 220 )[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ thể hiện sự mở rộng của nhà Hán vào thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên
Năm 202 TCN, Lưu Bang đã vượt mặt quân địch nguy hại và hung bạo của mình là Hạng Vũ. Ông lên ngôi Hoàng đế. Do từng được phong ở đất Hán Trung, ông đặt tên triều đại của mình là Hán, mà người đời sau gọi là vương triều Lưu Hán .Cuộc đấu tranh cho quyền lực tối cao của Lưu Bang vẫn tiếp nối, ông phải chiến đấu nhiều đại chiến nhỏ để củng cố quyền lực tối cao, 1 số ít đại chiến để chống lại những liên minh cũ. Một việc khác để củng cố quyền lực tối cao mà Lưu Bang phải đương đầu là liên minh những bộ lạc ở biên giới phía bắc Trung Quốc, có họ ngữ âm Đột Quyết, gọi chung là Hung Nô, đứng đầu bởi một Thiền vu. Các bộ tộc Hung Nô là những bộ tộc du mục và trong quy trình tiến độ chiếm hữu nô lệ. Và cũng giống như những bộ tộc du mục khác, người Hung Nô có truyền thống cuội nguồn cuộc chiến tranh và đã từng nhiều lần thực thi những vụ tiến công vào Trung Quốc. Lưu Bang tin rằng ông vẫn chưa đủ mạnh để vượt mặt những bộ tộc phương bắc, do đó ông đút lót thực phẩm và quần áo cho họ để đổi lấy sự thỏa thuận hợp tác của họ không xâm phạm vào đế quốc mới của ông. Thậm chí ông đã phải gả cho vị Thiền vu Hung Nô một cô gái mang danh là công chúa Trung Quốc .
‘Hình bên trái’ ‘: Bình gốm sơn Tây-Hán được trang trí bằng phù điêu nổi hình rồng, Phượng hoàng và Thao thiết
‘Hình bên phải’ ‘: Mặt sau của một ‘ Hình bên phải ‘ ‘ : Mặt sau của một gương đồng Tây Hán với những phong cách thiết kế họa tiết hoa được sơnTất nhiên, triều đình của Lưu Bang bắt buộc phải quay lại kiểu quản lý độc tài. Dân chủ không khi nào là yếu tố so với người Trung Quốc như nó đã từng có ở những nền văn minh khác ở khoảng chừng năm 200 TCN. Giống với Jeroboam ở Israel, Lưu Bang không phải là nhà cách mạng. Đối với ông triều đình tốt là một triều đình mạnh, một triều đình hoàn toàn có thể duy trì sự phục tùng không thiếu. Lưu Bang đã mở màn thiết kế xây dựng một kinh đô mới tại Trường An, đây sẽ trở thành thành phố lớn nhất quốc tế thời kỳ đó. Nhưng ngoài tiềm năng thiết kế xây dựng một triều đình mạnh ông muốn tập trung chuyên sâu sự quản trị đế chế của mình, và do đó ông cần một đội quân gồm những bầy tôi dân sự trung thành với chủ. Để hoàn toàn có thể trấn áp một cách đáng an toàn và đáng tin cậy đế chế vĩ đại của mình, ông đưa những bạn bè, chú bác, họ hàng làm những lãnh chúa địa phương. Ông tìm kiếm những sự ủng hộ liên tục của những tướng lĩnh địa phương những người từng góp thêm phần trong liên minh của ông để giành quyền lực tối cao, và những người từng làm tướng văn tướng võ của ông, ông phong thành những quý tộc ở cấp nhỏ hơn. Những quan lại địa phương cũ của nhà Tần đã từng ủng hộ ông vẫn được giữ chức vụ cũ, và 1 số ít nhà quý tộc thân thiện với ông vẫn được giữ đất đai của mình .
Một cơ cấu tổ chức nỏ của Trung Quốc với tấm đệm giáp mối từ cuối thời Chiến quốc hoặc đầu triều đại nhà Hán ; làm bằng đồng và dát bạcLưu Bang cũng tìm kiếm sự ủng hộ từ phía nông dân. Ông giảm thuế cho họ và cho những người khác. Ở khắp nơi, ông đều tìm cách bảo vệ nông dân khỏi những nhà quý tộc cũ đang tìm cách lấy lại đất đai đã mất. Ông cải tổ đời sống cho họ bằng cách không bắt họ phải đi thao tác nhiều như dưới triều đại cũ, Tần Thủy Hoàng. Và những nông dân tin rằng chính bới Lưu Bang cũng từng là một nông dân nên ông sẽ liên tục quản lý theo cách có lợi cho họ .

Sự khởi đầu của những tầng lớp quý tộc nhỏ Trung Quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Dựa vào nguồn gốc nông dân của mình, Lưu Bang tỏ thái độ khinh thị với người tri thức bằng cách đái vào trong mũ của một người tri thức trong triều, nhưng trong nỗ lực để quản lý vương quốc ông đã thấy quyền lợi trong việc sử dụng người tri thức, và ông đã dàn hòa với họ. Nhiều người tri thức là thuộc Khổng giáo, và ông đã khởi đầu đối xử với Khổng giáo với sự khoan dung lớn hơn trong khi ông liên tục đặt ra ngoài vòng pháp lý những sự tố cáo của Khổng giáo so với những quan điểm của Pháp gia. Với sự tương hỗ bên cạnh của Khổng giáo, Lưu Bang tìm cách lôi cuốn những bầy tôi dân sự giỏi và ông đã tìm thấy họ trong những mái ấm gia đình thuộc những tầng lớp trung lưu mới trong nông nghiệp gọi là những quý tộc nhỏ, một những tầng lớp độc lạ với quý tộc. Đầu tiên, Lưu Bang và quan lại xung quanh tìm cách đưa những người bạn chiến đấu của mình vào những vị trí quản trị dân sự, nhưng sau đó họ thấy rằng những người đó không đủ năng lực làm quản trị hành chính. Và sau khi có sai lầm đáng tiếc vì thấy những tướng quân đội không có năng lực quản trị hành chính, Lưu Bang không cho họ giữ những chức vụ đó nữa. Các triều đình trước thường rất thành công xuất sắc khi cho những nhà buôn giữ những chức vụ quản trị dân sự, nhưng so với Lưu Bang và quan lại xung quanh vốn có nguồn gốc nông dân nên họ không tin những nhà buôn. Thay vào đó, họ dùng những người thuộc mái ấm gia đình trồng trọt giàu sang, đa số số họ trở nên giàu ở một vài thế hệ gần đây. Tầng lớp mới này ( quý tộc nhỏ ) đã gửi những đứa con xuất sắc ưu tú nhất của mình đi thao tác trong triều đình và cho những đứa kém hơn ở nhà làm ruộng. Và với quyền hạn mới trong việc cưới xin hợp lúc, những tầng lớp mới đã mở màn có nhiều ảnh hưởng tác động hơn nhờ vào họ ngoại .

Hán Văn Đế : Khởi đầu một thời đại mới[sửa|sửa mã nguồn]

Một đèn ba chân làm bằng đồng thời Tây Hán.
Lưu Bang chết năm 195 TCN ở tuổi sáu mươi ba, được trao thụy hiệu là Cao Đế. Quyền lực rơi vào tay vợ ông, Lã Hậu. Ở Trung Quốc cũng như ở những nơi khác quản lý độc tài đồng nghĩa tương quan với quản lý mái ấm gia đình, và những cuộc tranh giành quyền lực tối cao diễn ra bên trong hoàng tộc. Lã Hậu tống những thành viên hoàng tộc họ Lưu ra khỏi những vị trí quyền lực tối cao và sửa chữa thay thế họ bằng những người họ Lã. Sau 15 năm quản lý bà mất, và họ hàng của Lưu Bang lại quay lại nắm quyền quản lý, họ giết toàn bộ những thành viên gia tộc Lã Hậu. Một người con thứ của Lưu Bang với người thiếp là vợ cũ của Ngụy vương Báo tên là Lưu Hằng được lập làm nhà vua, phục sinh lại quyền quản lý nhà Hán, tức là Hán Văn Đế .Với mạng lưới hệ thống quan liêu triều đình, sự quản lý nhà Hán đang dần hướng về thảm họa, nhưng trong thời gian ngắn thì dưới triều Hán Văn Đế ông là người biết quản lý, biết chú ý quan tâm đến quyền lợi và nghĩa vụ của nhân dân. Khi nạn đói xảy ra ông cho tổ chức triển khai cứu tế, trợ cấp cho người già. Ông thả tự do nhiều nô lệ và bãi bỏ nhiều cách hành hình tàn tệ. Trong thời quản lý của ông, kinh tế tài chính được điều tra và nghiên cứu kỹ lưỡng, và Hán Văn đế rất coi trọng những nội dung kinh tế tài chính. Ông tăng trưởng kinh tế tài chính bằng cách giảm bớt ngăn cấm khai mỏ đồng, bằng cách tiêu tốn tiết kiệm ngân sách và chi phí và giảm thuế đánh vào nông dân .Dưới thời Văn đế, Trung Quốc có độc lập bên trong và một sự thịnh vượng chưa từng có. Điều này giúp nghệ thuật và thẩm mỹ tăng trưởng cao và vẫn còn làm quốc tế thời nay chiêm ngưỡng và thưởng thức. Và cùng với sự thịnh vượng, dân số Trung Quốc mở màn tăng lên, người dân lao vào khám phá và trồng cấy những vùng đất mới .Tầng lớp quý tộc nhỏ được nhiều quyền lợi từ tăng trưởng kinh tế tài chính và nhiều người trong số họ chuyển tới thành phố. Quý tộc nhỏ muốn được coi là những người sang chảnh giống những tầng lớp quý tộc cũ. Sự tăng trưởng những tầng lớp xuất sắc ưu tú này, cộng với sự thịnh vượng, đã giúp Khổng giáo tăng trưởng. Có thời hạn học tập, quý tộc nhỏ trở nên hứng thú với những phe phái học cũ. Với một sự phục hưng những phe phái học cũ, những cố gắng nỗ lực đã có nhằm mục đích tái tạo lại những cuốn sách đã bị đốt dưới thời quản lý của Tần Thủy Hoàng. Bị hấp dẫn bởi sự ngưỡng mộ của Khổng giáo so với chính quyền sở tại và cách xử sự đúng mực, những tri thức học giả trở nên rất nhiều thuộc Khổng giáo. Văn đế khuyến khích môn đệ Khổng giáo vào những chức vụ cao nhất trong chính quyền sở tại. Ông đã trở thành vị vua tiên phong trọn vẹn đồng ý việc lưu truyền Khổng giáo – như Khổng Tử từng mơ về một vị vua như vậy. Nhưng sự vững mạnh của Khổng giáo không cứu vãn được Trung Quốc khỏi thảm họa chính trị và xã hội .

Hán Vũ Đế : Mở rộng và suy tàn[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ nhà Hán năm 87 TCN, thời Hán Vũ Đế.
Năm 156 TCN, con trai Văn Đế, Cảnh Đế, kế tục cha. Ông quản lý 16 năm và cố gắng nỗ lực lan rộng ra sự thống trị của mái ấm gia đình so với những mái ấm gia đình quý tộc. Các đại chiến giữa những quý tộc đó và Cảnh Đế đã kết thúc một cách có lợi cho ông. Nó kết thúc trong sự thỏa hiệp rằng những quý tộc vẫn giữ một số ít quyền ưu tiên và quyền lực tối cao nhưng không được phép chỉ định quan lại trong đất đai của mình nữa .Năm 141 TCN, con Cảnh Đế là Hán Vũ Đế kế vị. Vị vua mười sáu tuổi mưu trí và can đảm và mạnh mẽ, luôn thích liều mạng trong những cuộc săn lớn. Vũ Đế lê dài thời thịnh vượng của Hán triều. Vũ Đế khởi đầu thời quản lý của mình bằng một nỗ lực không can thiệp vào thương mại và những thời cơ kinh tế tài chính, điều này được cho phép kinh tế tài chính tư nhân tăng trưởng. Ông vẫn giữ những vị quan dân sự dưới sự quản trị ngặt nghèo và trừng phạt sự bất tuân nhỏ nhất cũng như sự không trung thành với chủ. Ông kết thúc sự thỏa hiệp của Cảnh Đế bằng một đại chiến quý tộc chống lại những hoàng tử có tác động ảnh hưởng nhất của Trung Quốc, và ở tầm địa phương ông trao nhiều quyền lực tối cao cho những vị quan đại diện thay mặt của mình .Vũ Đế biến hóa luật thừa kế. Thay vì việc đất đai mái ấm gia đình rơi vào tay người con trai cả, ông trao cho mọi người con trong mái ấm gia đình phần chia bằng nhau so với đất đai của ông cha, điều này phá vỡ những khoảnh đất lớn thành cách mảnh nhỏ. Và vào năm 138 TCN, Vũ Đế thực thi cuộc thám hiểm được biết đến lần tiên phong của Trung Quốc, Trương Khiên đến Tây Á, phía tây của Đại Hạ để thiết lập quan hệ với Quý Sương ( Kushan ) ( Nguyệt Chi Yuzhi ) .

Khổng giáo trở thành chính thức[sửa|sửa mã nguồn]

Trong hai mươi năm quản lý, Vũ đế biến Khổng giáo thành triết lý chính trị chính thức của Trung Quốc. Khổng giáo trở thành thống trị trong giới quan lại dân sự trong khi những đối thủ cạnh tranh Pháp gia vẫn giữ được vị trí của mình. Các cuộc thi tuyển được tổ chức triển khai để chọn ra 130.000 hoặc còn hơn thế nhân viên dân sự, họ phải trải qua cuộc thi về sự hiểu biết triết lý Khổng giáo, hiểu biết về chữ viết cổ và những nguyên tắc thứ bậc xã hội hơn là sự thành thạo kỹ thuật. Về mặt triết lý, những cuộc thi đó được cho phép mọi người dân tham gia, nhưng trên trong thực tiễn chỉ những người có đủ sự tôn trọng, trong đó không gồm có thợ thủ công, nhà buôn và những những tầng lớp bên dưới quý tộc nhỏ tham gia – không hoài nghi rằng nhiều người trong số họ có năng lực để phụng sự Trung Quốc. Việc huấn luyện và đào tạo thao tác cho những nhân viên cấp dưới dân sự được triển khai ở cấp quan liêu địa phương. Và việc thích hợp với truyền thống lịch sử Khổng giáo đã trở thành một thứ để truyền dạy trong thời hạn học việc. Một người trẻ tuổi chứng tỏ được mình có năng lực như một thư ký hoàn toàn có thể được phong làm một nhà quản trị. Và sau khi đã chứng tỏ được năng lực quản trị của mình anh ta sẽ được thăng chức làm cố vấn và được tham gia vào triều đình, hay anh ta sẽ có một vị trí cao hơn trong một triều đình địa phương .

Mở cửa ra phía tây và những đại chiến lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ[sửa|sửa mã nguồn]

Hành trình 138 TCN–126 TCN của Trương Khiên về phía tây, Hang Mộ Cao, tranh tường 618–712.
Nhờ nền kinh tế tài chính thịnh vượng, Trung Quốc có nhiều năng lực hơn để ngân sách cuộc chiến tranh. Vũ đế tin rằng ông đủ mạnh để không cần phải cống nạp cho Hung nô, vốn khởi đầu từ thời Lưu Bang nữa. Ông lo lắng rằng Hung nô hoàn toàn có thể phái quân vào thảo nguyên miền bắc dân cư thưa thớt của Trung Quốc hay họ hoàn toàn có thể lập thành liên minh với người Tạng, và ông muốn lập nên một con đường thương mại nhằm mục đích kinh doanh với vùng Trung Á bảo vệ được bảo đảm an toàn. Vì thế Vũ đế mở nhiều chiến dịch quân sự chiến lược. Chúng được những tướng của ông ta chỉ huy, nhưng chúng lại mang lại cho Vũ đế sự công nhận như thể một vị vua can đảm và mạnh mẽ và can đảm và mạnh mẽ .Việc Vũ đế quay sang chống lại Hung Nô làm tốn nhiều nhân lực nhưng nó giúp đẩy lùi Hung nô ra khỏi biên giới phía bắc Trung Quốc. Có lẽ khoảng chừng hai triệu người Trung Quốc đã di cư đến những vùng mới chinh phục được và Vũ đế xây dựng những thuộc địa ở đó với những binh sĩ và nhân viên cấp dưới dân sự của mình. Những người Hung Nô bị bắt phải chuyển sang làm nghề trồng trọt, công nhân thiết kế xây dựng và lao động tại những trang trại. Một số trong số họ gia nhập quân đội Trung Quốc, mái ấm gia đình của họ bị bắt buộc phải ở tại nơi cũ làm con tin để bảo vệ họ không phản bội .Cuộc chiến chống lại Hung nô khuyến khích việc khám phá xa hơn về phía tây. Sau mười ba năm vắng mặt và mười năm bị Hung nô bắt giữ, nhà thám hiểm Trương Khiên quay trở về triều đình Vũ đế và mang theo miêu tả đáng an toàn và đáng tin cậy tiên phong về Trung Á. Vũ đế ra lệnh cho Trương Khiên và tay chân quay trở lại Trung Á, và họ đã tích lũy thông tin về Ấn Độ và Ba Tư và mày mò những vùng đất trồng trọt phì nhiêu ở Bactria. Các cuộc thám hiểm đó, và sự thắng lợi của Trung Quốc trước Hung nô mang lại một sự trao đổi sứ thần liên tục giữa Trung Quốc và những nước phía tây, và nó mở ra cho Trung Quốc con đường thương mại dài 4.000 dặm sau này sẽ được biết đến với cái tên Con đường tơ lụa. Trung Quốc mở màn nhập khẩu những ngũ cốc và ngựa tốt, họ cũng khởi đầu trồng cỏ đinh lăng và nho. Vũ đế biết thêm nhiều về nguồn gốc của những sản phẩm & hàng hóa mà Trung Quốc nhập khẩu. Để kiếm thêm doanh thu ông nhu yếu những nước lân cận trả thuế cho mình để được phép bán hàng cho người dân Trung Quốc, và triển khai những chiến dịch quân sự chiến lược nhằm mục đích buộc họ phải làm thế .Trong lúc đó, Vũ đế gửi quân đội của mình tới phía bắc và phía nam. Năm 108 TCN vì muốn trấn áp vùng đông bắc, Vũ đế chinh phục một vương quốc đang ở thời đồ sắt phía bắc Triều Tiên, vương quốc Cổ Triều Tiên. Đây là một vương quốc sống sót cùng mức với nhiều tiểu quốc tại Trung Quốc trước khi chúng thống nhất với nhau năm 221 TCN, và nó cũng có nhiều người tị nạn Trung Quốc chạy đến từ những thế kỷ trước. Ở phía nam, quân đội của Vũ đế chinh phục lại những đất đai mà Trung Quốc đã mất trong cuộc nội chiến đưa nhà Hán lên ngôi, gồm cả thành phố cảng Quảng Châu Trung Quốc. Những người di cư Trung Quốc theo chân quân đội. Sau đó, với những trận chiến lớn, quân đội của Vũ đế chinh phục phía bắc Nước Ta, một vùng mà người Trung Quốc gọi là An Nam, hay ” miền nam yên ổn ” .

Suy tàn kinh tế tài chính và nạn nhân mãn[sửa|sửa mã nguồn]

Thành phố Tây An, thủ phủ tỉnh Thiểm Tây, xưa kia là kinh đô Trường An của nhà Tây Hán.
Các đại chiến mở mang đất đai của Vũ đế và việc cung ứng cho một quân đội chiếm đóng phần đông là một gánh nặng cho kinh tế tài chính Trung Quốc. Chúng lớn hơn nhiều nhưng quyền lợi thu lại được từ việc tăng trưởng thương mại theo sau những cuộc chinh phục. Nhập khẩu góp thêm phần thỏa mãn nhu cầu nhu yếu của người giàu hơn là góp thêm phần tăng sinh khí cho kinh tế tài chính Trung Quốc. Các quan chức triều đình theo phái Pháp gia thậm chí còn làm mọi việc trở nên tồi tệ hơn. Họ rất thù địch với những thương nhân, và họ hoạt động việc triều đình quản trị kinh tế tài chính. Dưới ảnh hưởng tác động của họ, triều đình đánh thuế mới trên những tàu và xe kinh doanh hai loại hàng mang lại nhiều doanh thu nhất trong công nghiệp của Trung Quốc đó là muối và sắt. Và với việc triều đình ngày càng can thiệp sâu, kinh tế tài chính suy yếu .Tích tụ ruộng đất đã từng làm biến hóa nông nghiệp của đế quốc La Mã giờ đây cũng làm biến hóa nông nghiệp Trung Quốc, ngoại trừ việc dân số vùng nông thôn Trung Quốc đã tăng lên. Với việc ruộng đất của người giàu ngày càng tăng và nông dân cũng tăng, một sự thiếu vắng đất đai Open. Quan liêu tiểu quý tộc tìm cách ngăn ngừa sự bấp bênh bằng cách mua đất và thường tận dụng lợi thế của mình để thao tác đó, và thường thì họ hoàn toàn có thể miễn trừ thuế cho đất đai của mình. Những người dân thường phải chịu phần thuế nặng hơn, dẫn tới hiệu quả là họ phải vay mượn nhiều hơn – với lãi rất nặng. Khả năng sản xuất nông nghiệp giảm sút. Nhiều nông dân bị đuổi đi hay bị buộc phải rời bỏ đất đai, làm cho tiểu quý tộc càng có nhiều đất hơn. Một số nông dân rời ruộng đất để làm nghề ăn cướp, và một số ít nông dân bắt buộc phải bán con làm nô lệ .Chế độ bắt lính và bắt lao động cũng làm tăng sự bất mãn của nông dân. Học giả Trung Quốc Đổng Trọng Thư, bất bình trước cảnh vô vọng của người dân và ông đã bày tỏ những lo ngại về thực trạng suy tàn của xã hội. Ông phàn nàn về sự lan rộng ra to lớn của những vùng đất của người giàu trong khi người nghèo không có chỗ đứng chân. Ông phàn nàn rằng những người canh tác trên đất của người khác phải mất năm mươi Phần Trăm thu hoạch cho chủ đất. Đổng Trọng Thư công nhận sự bất mãn đương đầu với những người nông dân không hề có tiền để mua công cụ bằng sắt, những người phải trồng cấy bằng dụng cụ gỗ và phải nhổ cỏ bằng tay. Ông phàn nàn rằng người dân thường phải bán mùa màng của mình khi giá thấp và sau đó lại phải vay tiền vào mùa xuân để khởi đầu gieo hạt khi mức lãi rất cao. Và ông phàn nàn về việc hàng nghìn người bị giết hàng năm vì tội ăn cướp. Đổng Trọng Thư đề xuất Vũ đế một phương thuốc chữa khủng hoảng kinh tế : giảm thuế đánh vào người nghèo và giảm số nhân công bắt buộc mà người dân phải thực thi cho nhà nước ; bãi bỏ độc quyền nhà nước về muối và sắt ; và cải tổ phân phối đất đai bằng cách hạn chế số đất chiếm hữu của mọi mái ấm gia đình. Không một yêu cầu nào của Đổng Trọng Thư được thi hành. Vũ đế muốn nông dân được phồn thịnh nhưng ông quá bị ảnh hưởng tác động bởi bọn quý tộc nhỏ quan liêu những người quản lý địa phương ở mọi cấp. Cuộc hoạt động cải cách do những người theo Khổng giáo yêu cầu nhưng những quý tộc Khổng giáo lại không chống lại quyền lợi và nghĩa vụ kinh tế tài chính của mình. Sự vấn đáp quan trọng duy nhất của Vũ đế cho sút giảm kinh tế tài chính là đánh thuế cao hơn vào người giàu và gửi điệp viên đi mày mò những vụ trốn thuế. Ông không muốn phân phối lại đất đai, không muốn tiến công những chủ đất giàu sang, tin rằng ông cần sự hợp tác của họ để có tiền chi cho những chiến dịch quân sự chiến lược .

Những người kế tục Vũ đế[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 91 TCN, khi thời đại trị vì 54 năm của Vũ đế dần tới hồi kết, quanh Thành Phố Hà Nội những đại chiến nổ ra về việc ai sẽ kế tục ông. Một phía là hoàng hậu vợ Vũ đế cùng con thừa kế của ông, bên kia là mái ấm gia đình người thiếp của ông. Hai mái ấm gia đình gần đạt tới mức diệt trừ lẫn nhau. Cuối cùng, chỉ ngay trước khi Vũ Đế chết, một vị thừa tự thỏa hiệp mới được lựa chọn : một đứa trẻ tám tuổi là Chiêu Đế, đặt dưới quyền nhiếp chính của một cựu tướng lĩnh tên là Hoắc Quang .Hoắc Quang tổ chức triển khai một hội nghị để tích lũy những bất bình của dân chúng. Mời những quan chức triều đình thuộc phái Pháp gia và những người có uy tín phái Khổng giáo. Pháp gia phàn nàn việc giữ thực trạng không biến hóa. Họ kêu ca rằng những chủ trương kinh tế tài chính của họ giúp Trung Quốc tự bảo vệ chống lại những thù nghịch ngày càng tăng từ phía người Hung nô và họ đang bảo vệ người dân khỏi sự bóc lột của những thương gia. Họ yên cầu triều đình phải có một chủ trương khai thác đất đai phía tây sẽ giúp đế chế có thêm ngựa, lạc đà, hoa quả và nhiều đồ xa xỉ nhập khẩu khác, như lông thú, thảm và đá quý. Những người theo Khổng giáo, trái lại, đưa ra yếu tố đạo đức so với những khó khăn vất vả của nông dân. Họ cũng yên cầu rằng người Trung Quốc không nên kinh doanh với vùng Trung Á và rằng Trung Quốc chỉ cần sống trong chủ quyền lãnh thổ của mình và sống tự do với những nước láng giềng. Phái Khổng giáo cho rằng thương mại không phải là hành vi đúng đắn của triều đình, rằng triều đình không nên cạnh tranh đối đầu với những nhà buôn tư nhân, và họ phàn nàn rằng những sản phẩm & hàng hóa nhập khẩu mà phái Pháp gia nói chỉ hoàn toàn có thể thỏa mãn nhu cầu người giàu. Dưới sự nhiếp chính của Hoắc Quang, thuế được cắt giảm và những cuộc thương lượng độc lập với những thủ lĩnh Hung nô mở màn. Vị vua trẻ Chiêu Đế chết năm 74 TCN, và xung đột trong triều đình lại một lần nữa diễn ra. Người nối ngôi Chiêu Đế là Xương Ấp vương ( Lưu Hạ ) chỉ làm vua trong 27 ngày và bị Hoắc Quang sửa chữa thay thế bằng một người khác mà Hoắc Quang cho rằng mình hoàn toàn có thể trấn áp là Tuyên Đế. Sáu năm sau, Hoắc Quang chết yên ổn, nhưng những đối thủ cạnh tranh trong triều đình trả thù mái ấm gia đình ông : vợ ông, con và nhiều họ hàng của Hoắc Quang và họ đã bị hành quyết .Sau đó Tuyên Đế quản lý trong hai sáu năm, trong thời hạn đó ông luôn phải stress với việc giảm bớt thực trạng thạm nhũng vốn đã lan tới triều đình, và nỗ lực giúp người nông dân đỡ khó khăn vất vả. Nhưng những cố gắng nỗ lực của ông không đạt mục tiêu, và con trai thừa kế của ông, Nguyên Đế, là điểm tựa chính tiên phong của triều đình hoạt động giải trí không thông thường – thời cơ của một triều đình không có ý nghĩa nhận được quyền lực tối cao để tự bộc lộ nó .Nguyên Đế nắm quyền năm 48 TCN ở tuổi hai bảy. Ông là một tri thức ngần ngại, người chỉ dành phần nhiều thời hạn cho thê thiếp của mình – họ nhiều đến nỗi ông không biết được hết số họ. Thay vì quản lý, Nguyên Đế trao quyền vào tay những hoạn quan của mình và những thành viên mái ấm gia đình bên họ mẹ .Con của Nguyên Đế, Thành Đế, lên làm vua năm 32 TCN ở tuổi 19, và ông ta cũng không chú tâm lắm tới việc trị nước và chỉ lo ăn chơi, kể cả việc đến những nhà thổ vào buổi tối. Trong hai bảy năm cầm quyền của Thành Đế ông tìm sự hướng dẫn từ những thầy bói và để làm giảm sự ghen tuông của một trong những bà vợ của mình, ông giết hai đứa con của mình với một phụ nữ khác .Năm thứ 6 TCN, Ai Đế nối ngôi Thành Đế, sống cùng những đứa trẻ đồng tính, một trong số chúng được cử làm tổng tư lệnh quân đội. Với sự suy tàn về chất lượng triều đình tiếp sau thời quản lý của Vũ đế, một số ít người tri thức Khổng giáo công bố rằng vương triều Hán đã mất Thiên mệnh và điều này được người dân can đảm và mạnh mẽ tin yêu .

Âm Dương và học thuyết triết học khác[sửa|sửa mã nguồn]

Như ở thời Chiến Quốc ( 475 – 221 TCN ) và như ở thời Hy Lạp trong thời hạn diễn ra cuộc chiến tranh Peloponnesus, thời kỳ khó khăn vất vả của Trung Quốc không gây trở ngại cho sự nảy nở của kiến thức và kỹ năng. Sự suy tàn ở Trung Quốc dẫn tới những bất mãn, và với sự bất mãn đã trở thành sự hồi sinh của tri thức Đạo giáo, trong khi phe phái Pháp gia liên tục giữ vị trí của mình, đặc biệt quan trọng trong triều đình. Khổng giáo tìm cách phản công những triết thuyết của đối thủ cạnh tranh bằng cách lập ra nhiều quan điểm tổng lực hơn về con người và thiên hà. Đổng Trọng Thư mang rất nhiều tư tưởng vào trong triết lý Khổng giáo, gồm cả sáng tạo độc đáo Âm và Dương – một ý tưởng sáng tạo đã mọc ra để lý giải mọi sự đổi khác, về cả vật chất và xã hội .Để tăng trưởng quan điểm của mình về thiên hà, phái Khổng giáo đồng ý một sự lý giải về những nguồn gốc của ngoài hành tinh. Họ tin rằng lúc khởi đầu toàn bộ là mơ hồ và vô định, tiếp theo là trạng thái trống rỗng, rồi cái trống rỗng đó tạo nên thiên hà. Họ tin rằng những thứ sáng và nhẹ bị đẩy lên trên thành trời, những thứ tối và nặng link với nhau thành đất. Sự link tinh hoa của trời và đất tạo thành Âm và Dương và một sự thống nhất vĩ đại .
Năm thứ 6, Bình Đế được con trai hai tuổi là Nhũ Tử Anh nối ngôi. Sự ngự trị triều đình thuộc về tay bà quả phụ của vị vua từ năm 48 đến 32 TCN, Nguyên Đế, và bà đưa cháu trai mình là Vương Mãng, nhiếp chính cho Tử Anh. Vương Mãng là một nhà nho và nhiều nhà nho coi ông là kỳ vọng để Trung Quốc sẽ lại được quản lý với những tư tưởng đạo đức, và một số ít người trông chờ vào ông sẽ có được một vương triều mới. Được khuyến khích bởi những ủng hộ ngày càng tăng trong giới Khổng giáo, năm 9 CN, Vương Mãng công bố lập làm nhà vua nhà Tân, kết thúc sự quản lý của Hán triều. Và Vương Mãng mở màn chiến đấu để được công nhận sự hợp pháp của mình .

Vương Mãng hy vọng có được sự ủng hộ của người dân thông qua các cuộc cải cách. Giống như thầy tế Do Thái (Yawhist) dưới thời vua Josiah, Vương tuyên bố phát hiện ra một bản sách: những cuốn sách do Khổng Tử viết, được cho là đã tìm thấy ở nhà Khổng Tử vốn đã bị phá hủy hai trăm năm trước. Những bản sách tìm thấy chứa những tuyên bố ủng hộ những cuộc cải cách mà Vương Mãng đang tiến hành. Vương bảo vệ các chính sách của mình bằng cách công bố những đoạn trong các cuốn sách được tìm thấy. Theo những thứ được coi là được miêu tả bởi Khổng Tử, ông quy định sẽ quay trở lại vào một thời kỳ vàng son khi mọi người đều có đất đai để canh tác, và trên nguyên tắc đất đai thuộc về nhà nước. Ông tuyên bố rằng một gia đình dưới tám người mà có hơn 15 mẫu Anh đất đai bị bắt buộc phải phân phát chỗ dư thừa cho người không có. Ông cố giảm bớt gánh nặng thuế má trên những người dân nghèo, và ông nghĩ ra một kiểu ngân hàng nhà nước nhằm cho người cần tiền vay với mức lãi suất mười phần trăm một năm, trái với mức lãi ba mươi phần trăm của những kẻ cho vay tư nhân. Nhằm làm ổn định giá lương thực, ông đưa ra những kế hoạch lập kho thóc nhà nước, hy vọng rằng nó có thể làm cho người giàu không còn tích trữ lúa gạo và ăn lãi khi giá thay đổi. Vương cũng uỷ quyền cho một hội đồng quan chức quản lý kinh tế và ấn định giá ba tháng một lần, và ông ra lệnh rằng những kẻ chỉ trích dành cho kế hoạch của mình sẽ bị bắt lính. Vương tuyên bố rằng ông đang làm theo ý nguyện của Khổng Tử. Ông tuyên bố rằng cách cai trị của ông là lấy theo nhà Chu thời kỳ đầu – một thời kỳ mà các nhà Khổng giáo Mạnh Tử cho rằng cứ năm trăm năm lại xuất hiện một lần. Từ khi nhà Chu xuất hiện đến lúc đó đã khoảng 1.000 năm và cách Khổng Tử 500 năm.

Vương tin rằng thần dân của mình sẽ tuân theo lệnh ông, nhưng một lần nữa quan liêu tiểu quý tộc lại không chăm sóc nhiều tới Khổng giáo bằng tới sự giàu sang của mình. Họ và những kẻ có nhiều đất đai khác không hợp tác với nhau để thực thi những cải cách của Vương. Còn người dân địa phương thì không hề hay biết gì về những cải cách đó. Những thương nhân phong phú mà triều đình Vương Mãng sử dụng để thực thi cái cách không chống nổi sự mua chuộc và chỉ có tính năng làm họ giàu thêm lên. Vương cần có một cơ sở tuyên truyền để ủng hộ ông và một lực lượng muốn cải cách chống lại những kẻ đang vi phạm luật cải cách của ông, nhưng ông vẫn ngù ngờ và trung thành với chủ với lý tưởng độc lập chủ nghĩa. Thay vì kêu gọi quân đội nông dân tăng cường cho những cải cách của mình, thì một đội quân nông dân dưới sự chỉ huy của những chủ đất giàu sang nổi lên chống lại ông .

Nạn đói và nội chiến[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 11, sông Hoàng Hà vỡ đê, tạo ra lũ lụt từ phía bắc Sơn Đông cho tới chỗ nó chảy ra biển. Những nỗ lực không thành để tích trữ lương thực cho những lúc khó khăn vất vả đã làm cho dân cư không có thực phẩm. Và vào năm 14 thực trạng ăn thịt người diễn ra. Tin rằng chương trình cải cách là một sai lầm đáng tiếc, Vương bãi bỏ nó. Nhưng những cuộc làm mưa làm gió quân sự chiến lược chống lại ông đã diễn ra. Ở tỉnh Sơn Đông, gần cửa sông Hoàng Hà, Vương phải đương đầu với một trào lưu gồm những nhóm nông dân vũ trang có tổ chức triển khai gọi là giặc Xích Mi, xuất thân là một toán cướp. Tại những tỉnh lân cận cho đến phía bắc, những cuộc làm mưa làm gió khác cũng diễn ra, và thực trạng hỗn loạn lan khắp Trung Quốc. Ở một số ít nơi, những người nông dân làm mưa làm gió dưới cờ chủ đất. Một số nhóm làm mưa làm gió coi sự quản lý của Vương là trái pháp lý, mà một trong số đó đặt dưới sự chỉ huy của Lưu Tú, hậu duệ của Lưu Bang .Các đội quân nông dân giết hại và cướp bóc, và những người nông dân kéo tới kinh đô giết hại những quan chức. Những đội quân Vương cử đi dẹp loạn lại theo quân làm mưa làm gió hay chỉ chè chén và cướp bóc, lấy đi dù chỉ một chút ít lương thực kiếm được. Lòng tốt cơ bản của con người mà Khổng giáo tin cậy có vẻ như đã tan biến. Vào năm 23, một đội quân làm mưa làm gió xông vào và đốt kinh đô Trường An. Binh sĩ của họ tìm thấy Vương Mãng trên ngai đang đọc lại những cuốn sách của Khổng Tử trước kia, và Vương Mãng đã bị một tên lính chặt đầu .

Nhà Hán hồi sinh và thịnh vượng[sửa|sửa mã nguồn]

Tượng đầu ngựa thời Đông Hán, thế kỷ 2.
Năm năm sau cái chết của Vương Mãng, hàng triệu người chết trong những cuộc cuộc chiến tranh phe phái nhằm mục đích giành quyền lực tối cao. Phe thắng lợi nhất do hoàng thân nhà Hán Lưu Tú đứng vị trí số 1. Ông có nhiều tay chân tri thức và có tiếng trong binh sĩ. Quân đội của ông là lực lượng duy nhất không cướp bóc sau khi chiếm được những thành phố, và điều đó giúp ông chiếm được trái tim và tình cảm của dân cư. Lưu Tú trấn áp được thủ đô hà nội Trường An đã bị đốt phá. Ông tự xưng làm nhà vua, tức là Hán Quang Vũ Đế, Phục hồi Hán triều – được gọi là Hậu Hán. Ông chuyển Thành Phố Hà Nội về Lạc Dương phía đông, do đó nhà Hậu Hán cũng gọi là nhà Đông Hán. Trong 11 năm sau đó ông phải dẹp yên những đối thủ cạnh tranh. Ông lôi cuốn một số ít nhóm Xích Mi vào quân đội của mình, và sau đó quân đội của ông cũng giết hại rất nhiều quân Xích mi .Những điều chưa được hoàn thành xong bởi những cuộc cải cách lại được triển khai xong bằng đấm đá bạo lực : rất nhiều người đã chết bất thần đến mức mọi người nếu muốn đều có đất, và nhiều kẻ cho vay lãi cũng đã chết nên lại có càng nhiều hơn nữa những nông dân đã thoát khỏi nợ nần. Lưu Tú tăng trưởng kinh tế tài chính bằng cách giảm thuế, nhiều đến mức tối đa mà ông cho là hoàn toàn có thể : ở mức mười hay mười ba Xác Suất sản lượng hay doanh thu. Trong thời kỳ quản lý dài 32 năm của ông, ông nỗ lực đưa ra những cải tổ bằng cách thôi thúc học tập và cắt bớt ảnh hưởng tác động của hoạn quan và một số ít kẻ khác xung quanh mái ấm gia đình hoàng gia. Ông bảo vệ biên giới phía tây và phía bắc Trung Quốc bằng cách tung ra nhiều chiến dịch quân sự chiến lược thắng lợi trên những mặt trận đó, đẩy lùi Hung Nô, được cho phép ông trấn áp Tân Cương ( điểm cực tây-bắc Trung Quốc văn minh ). Cũng như vậy, ông thắt chặt sự trấn áp của Trung Quốc so với những vùng quanh sông Liêu và phía bắc Triều Tiên, và ông đã hoàn toàn có thể lan rộng ra tầm trấn áp tới mọi vùng từng thuộc chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc. Việc Phục hồi Hán triều có vẻ như đã lấy lại được ” Thiên mệnh ” .

Sự thịnh vượng quay trở lại[sửa|sửa mã nguồn]

Quang Vũ Đế.

Năm 57, Lưu Tú chết. Ông được tôn thụy hiệu là Quang Vũ đế, và con trai ông là Minh Đế lên nối ngôi, cai trị trong vòng 18 năm, trong khi kinh tế Trung Quốc tiếp tục hồi phục. Thời cai trị của Minh Đế được coi là tàn bạo.[cần dẫn nguồn] Ông tự đồng hóa mình với Đạo giáo và thần học Khổng giáo, ông tự cho mình là một nhà tiên tri.[cần dẫn nguồn] Ông ủng hộ sự phát triển của cái mà hồi bấy giờ cho là giáo dục, và ông thuyết giảng về lịch sử tại trường đại học mới của đế quốc ở Lạc Dương – một buổi thuyết giảng có hàng ngàn người tham gia. Chương Đế nối ngôi Minh Đế và cai trị từ năm 75 đến 88. Hòa Đế tiếp tục nối ngôi từ 88 đến 106. Dù Hòa Đế là một người tầm thường, Trung Quốc vẫn tiếp tục được hưởng sự thịnh vượng ngày càng tăng. Đại học ở Lạc Dương có đến 240 căn nhà và 30.000 sinh viên. Thương mại của Trung Quốc đạt tới tầm cao mới. Tơ từ Trung Quốc đã trở nên quen thuộc với những người ở tận vùng Đế chế Roma – lúc ấy cũng đang ở thời vàng son. Và đổi lại, Trung Quốc có được kính, ngọc bích, ngựa, đá quý, mai rùa và vải vóc.

Việc Trung Quốc trở nên thịnh vượng lại làm Open cố gắng nỗ lực lan rộng ra về phía tây. Một vị tướng quân đội Trung Quốc, Ban Siêu, dẫn một đội quân sáu mươi nghìn người không hề bị ngăn cản đến tận bờ phía đông biển Caspi. Ông muốn gửi sứ thần đến tận Roma, nhưng người Đế quốc Parthia sợ sẽ có một liên minh giữa Trung Quốc và La Mã nên đã khuyên Ban Siêu từ bỏ dự tính với những câu truyện thêu dệt về sự nguy hại, và ông đã quay lại .

Đạo giáo và Thiên đường[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi đã có hiểu biết nhiều hơn về quốc tế bên ngoài Trung Quốc, người Trung Quốc được nghe nhiều tin đồn thổi về những nơi tuyệt vời. Những Fan Hâm mộ đạo giáo – những người vẫn coi văn minh Nước Trung Hoa là xấu xa và lý tưởng hóa vạn vật thiên nhiên cũng như sự chất phác – giúp truyền bá những miêu tả về những nơi tuyệt vời xa xăm và thiên đường. Các câu truyện về những nơi chất phác và thiên đường Open trong triều đình, do những người đến để trình diễn ma thuật và vui chơi, và đôi lúc triều đình lại vấn đáp bằng cách hỗ trợ vốn 1 số ít chuyến thám hiểm để tìm kiếm những nơi thiên đường .Một câu truyện như vậy miêu tả thiên đường dọc theo bờ biển viễn đông bắc Trung Quốc. Thời tiết ở đó êm dịu hơn trong đất liền, và họ nói rằng ở đó không hề có bệnh tật, con người không khi nào đau ốm và tự quản lý lấy mình. Họ nói rằng ở thiên đường đó người già và người trẻ đều có quyền như nhau, rằng người dân thì lịch sự và trang nhã và không cự cãi, rằng không khi nào có xung đột giữa con người và vạn vật thiên nhiên, rằng con người nhận được số lương thực mà họ cần từ một dòng sông từ thiện, rằng uống nước từ con sông đó hoàn toàn có thể làm thân thể con người có lại sự tuyệt vời và khỏe mạnh của tuổi thanh xuân, và rằng con người ở đó sống lâu hàng trăm tuổi .Một thiên đường khác được đồn đại là ở vùng núi Tây Tạng xa xôi. Ở đó, có thiên đường do Tây vương mẫu quản lý ; bà có rất nhiều người hầu kẻ hạ. Ở thiên đường đó, có gió mát thổi – trái với ẩm và nóng ở vùng lục địa và châu thổ Nước Trung Hoa vào mùa hè. Họ cho rằng ở thiên đường đó có những vườn treo, với những ao và hồ tuyệt đẹp, rằng nước ở đó cho người ta sự bất tử, rằng mọi người hoàn toàn có thể trèo lên đỉnh núi và trở thành thần linh có quyền lực tối cao so với gió và mưa, và rằng mọi người hoàn toàn có thể trèo sang đỉnh núi bên cạnh để lên thiên đường .

Đạo giáo mới[sửa|sửa mã nguồn]

Trương Đạo Lăng.
Tín đồ Đạo giáo vẫn giữ niềm tin vào đức tin vào sự đồng điệu và sự an ủi của vạn vật thiên nhiên. Họ tin vào một số mệnh bên ngoài sự đổi khác liên tục của đời sống vật chất, và họ vẫn giữ niềm tin vào đức tin ở sự mộc mạc xúc cảm. Ví dụ, một người Đạo giáo mộ đạo sẽ vẫn lý giải việc anh ta không khóc cho người vợ vừa chết bằng cách nói rằng nếu anh ta khóc than như vậy thì sẽ chứng tỏ rằng anh ta còn kém hiểu biết về số mệnh. Đạo giáo vẫn giữ những sự bày tỏ trái ngược như vậy, và nó vẫn giữ những ý niệm chống Khổng giáo như con trai và con gái của một người thì không thuộc chiếm hữu của người đó .Đạo giáo mở ra nhiều sáng tạo độc đáo mới, gồm cả việc tìm cách sống lâu hay trường sinh bằng cách đồng ý một thái độ đúng đắn và những kỹ thuật sức khỏe thể chất. Một số người theo đạo giáo tìm cách tìm kiếm sự cứu rỗi trong tự nhiên bằng cách tập trung chuyên sâu vào niềm vui sướng trong quan hệ tình dục, và 1 số ít người sùng đạo tìm cách có được đời sống vĩnh cửu bằng những kiểu tập thần thành hay những chính sách ăn kiêng – một sự thưởng thức theo kiểu sẽ hỏng nếu có một người chết. Nhưng thay vì gật đầu rằng đời sống vĩnh cửu là không hề có được bằng cách thực thi một số ít chương trình đặc biệt quan trọng, những người theo đạo lý giải sự rơi lệch như là một hiệu quả của thực trạng chứ không phải là do cái chết của con người .Đạo giáo thu nhập những hoạt động giải trí ma thuật đã từng sống sót ở 1 số ít hội đồng nông nghiệp Trung Quốc. Một số đạo sỹ gật đầu những vị thần vốn bị quý tộc nhỏ và người theo Nho giáo chế nhạo. Trái với niềm tin khởi đầu của Đạo giáo ở sự vô vi, 1 số ít đạo sỹ nhiệt huyết tìm cách cải đạo, và 1 số ít đạo sỹ trở thành những nhà hoạt động giải trí nhằm mục đích đổi khác xã hội và khởi xướng những chương trình chính trị. Đạo giáo không có định nghĩa rõ ràng về tính chính thống hay sự tổ chức triển khai ngặt nghèo những nhà hành đạo, nhưng ở nơi này và nơi khác, những tổ chức triển khai do những nhà hành đạo chỉ huy vẫn tăng trưởng. Các nhà hành đạo đạo sỹ tập hợp quanh mình những kẻ sùng tín, những người tin rằng họ đã gia nhập vào một nhóm đặc biệt quan trọng, khi nào cũng lo ngại cho sự sống sót đúng đắn của mình. Cái này làm chính quyền sở tại Trung Quốc không dễ chịu – những nhà Nho và giới quan lại tiểu quý tộc – vốn sợ rằng sự thờ cúng những đạo giáo không được được cho phép hoàn toàn có thể tăng trưởng thành một điểm trái chiều với chính quyền sở tại của họ .

Trong số những nhóm thờ cúng Đạo giáo có một do Trương Lăng lãnh đạo (hay Trương Đạo Lăng) ở tỉnh Tứ Xuyên. Trương Lăng đi loanh quanh vùng nông thôn hứa hẹn những người thú nhận trước công chúng tội lỗi của mình sẽ được ông ta chữa khỏi bệnh tật và sự kém may mắn. Ông tuyên bố rằng bệnh tật là một sản phẩm của những suy nghĩ đen tối. Sử dụng sự mê hoặc và bùa chú ông đòi phải được tôn làm người chữa bệnh, và những buổi thú nhận trước công chúng của ông làm cho người nông dân có cảm giác rằng họ đang tự làm sạch mình khỏi tội lỗi và gia nhập vào một cộng đồng.
Năm 142, Trương Lăng lập ra tôn phái Đạo giáo, gọi là “Thiên sư đạo” (Đạo của những pháp sư vĩ đại), chuyển Đạo giáo của mình từ một cách bắt buộc của cuộc sống thành một tôn giáo được tổ chức. Tôn giáo của ông cũng được gọi là “Ngũ đấu mễ đạo” (Đạo của năm thùng gạo); năm thùng gạo trở thành một nhiệm vụ hàng năm mà các tín đồ phải thực hiện. Trương Lăng hứa những người theo ông sẽ sống lâu và bất tử, và ông có được lòng biết ơn của người dân địa phương bằng cách làm được những việc mà chính quyền của nhà vua không làm được: sửa đường sá và cầu, tích trữ lúa gạo và phân phối lương thực cho người đói. Trương Lăng đã tạo ra một triều đình địa phương đối lập với chính quyền của nhà vua. Không biết đến điều đó, các đạo sỹ lại chui lại vào thế giới của quyền lực chính trị.

Những cuốn sách thần thánh về độc lập[sửa|sửa mã nguồn]

Một tư tưởng bao trùm ở Trung Quốc, dù muốn hay không, rằng xã hội đang chuyển sang một trạng thái nhà nước tuyệt vời và công minh, và đi kèm với tư tưởng đó là khái niệm ship hàng hội đồng, nó sống dậy từ thời đại và tác động ảnh hưởng của Mặc Địch. Khái niệm Giao hàng hội đồng đã Open trong sách Lã thị Xuân Thu của Lã Bất Vi, vốn được 1 số ít người coi là sự khởi đầu của truyền thống lịch sử xã hội của Trung Quốc .Các vị hoàng đế và những quý tộc Khổng giáo coi những cuốn sách đó là có tính phá hoại, và nhiều lúc chính quyền sở tại tịch thu chúng. Một số cuốn sách cho rằng độc lập và bình đẳng sẽ Open nếu có một sự can thiệp của trời. Một số lôi kéo người dân tỏ thái độ sùng kính và tìm kiếm sự cứu rỗi. Có những người dân coi những cuốn sách đó là thuộc thần thánh và tối thiểu có một cuốn được coi là do một người nào đó viết ra và gửi về từ thiên đường. Một số cuốn được gọi là Những cuốn sách của Nền tự do cao hơn và chứa nhiều sự lên án tính tham lam và ích kỷ của những ông vua, và những cuốn sách cho rằng xã hội là để dành cho những người dân thông thường. Một cuốn như vậy, tên là Tỉnh Thái Bình Kinh ( 太平經 ), tìm cách vô hiệu vũ khí và nhờ đó con người sẽ sống trong độc lập vĩnh cửu .

Sự suy yếu của vương triều Hán[sửa|sửa mã nguồn]

Trong khi những người Trung Quốc lao vào tìm tòi trong quốc tế của sự thần bí và linh hồn thì họ cũng mày mò ra 1 số ít điều và tăng trưởng năng lực châm cứu và bấm huyệt. Tới thế kỷ thứ hai, Trung Quốc đã đuổi kịp và ở 1 số ít nghành nghề dịch vụ đã vượt qua trình độ khoa học và kỹ thuật của Châu Âu và Tây Á. Giấy mở màn được sử dụng ở Trung Quốc. Trung Quốc đã có một chiếc đồng hồ đeo tay nước với độ đúng mực mà người châu Âu không hề sản xuất nổi trong hơn một nghìn năm sau đó. Trung Quốc có một lịch Mặt Trăng mà tới thế kỷ XXI tất cả chúng ta vẫn sử dụng tốt. Họ có một máy ghi địa chấn đã được ý tưởng vào năm 132 – có tám chân và làm bằng đồng. Người Trung Quốc quan sát những vết đen trên mặt trời, ở châu Âu mãi về sau này Galileo là người tiên phong thao tác đó. Người Trung Quốc đã vẽ map 11.500 ngôi sao 5 cánh và đo đạc quỹ đạo quay của Mặt Trăng. Người Trung Quốc có một cái máy gieo hạt và một cái máy xay lúa. Họ có bơm nước, và không giống như nền văn minh Roma, người Trung Quốc có xe cút kít có bánh. Người Trung Quốc cũng có hàm thiếc và bàn đạp cho ngựa. Họ cải tổ cách dùng thảo mộc làm thuốc và biết thêm nhiều về giải phẫu người và sự chẩn đoán sự rối loạn về khung hình. Họ đã biết làm những phẫu thuật nhỏ và thuật châm cứu, và họ biết được những quyền lợi của một chính sách ăn kiêng tốt .Nhưng đời sống của người dân thường Trung Quốc – những nông dân – vẫn rất khó khăn vất vả. Họ vẫn bị đánh thuế nặng. Họ vẫn phải đi lao động công ích mỗi tháng một lần cho nhà vua. Những sự trừng phạt vẫn rất quyết liệt. Một nông dân nghèo hoàn toàn có thể bị hành quyết chỉ vì dám đi ở giữa đường lớn, nó chỉ dành cho nhà vua. Và họ không có đủ lương thực dự trữ cho những khi thiết yếu .Sự thịnh vượng của Trung Quốc đã tăng lên dưới thời Hán Hòa Đế ( giữa năm 88 và 106 ), và triều đình Hòa Đế đã trở nên cũng xa hoa như những triều đình trước Hán đó. Trong triều, vua có hàng trăm thê thiếp cùng một số lượng lớn hoạn quan để quản lý họ. Dưới thời Hòa Đế, những hoạn quan và những mái ấm gia đình họ hàng vua có tác động ảnh hưởng lớn hơn, qua hoạn quan họ hoàn toàn có thể gây ảnh hưởng tác động đến nhà vua .Những người có tương quan tới việc lựa chọn người kế vị ngai vàng thường thích một đứa trẻ chính bới họ thuận tiện quản lý nó hơn so với một người lớn, nên họ có được một quyền lực tối cao cực lớn. Tất cả những vị vua Hán kể từ thời Hán Minh Đế đều được lên làm vua khi còn vị thành niên, hai người mới chỉ lên hai tuổi, và hầu hết đều mở màn thời quản lý của mình với hoàng hậu nhiếp chính. Những người đàn bà đó thường bị cô lập và nhờ vào vào những người đàn ông – thường là họ hàng. Khi vua đến tuổi thành niên, nếu ông bãi chức những người cố vấn họ hàng đó thì ông lại phải nhờ ở những người đàn ông mà ông có quan hệ – những hoạn quan – và ông đưa họ lên những vị trí cao để làm trái chiều với ảnh hưởng tác động của mẹ .Trong thời quản lý của Hán Thuận Đế ( 125 – 144 ), những lời đồn đại nổi lên ở trong đám nông dân Trung Quốc rằng những vị vua Hán một lần nữa lại mất Thiên Mệnh. Khắp nơi, những cuộc làm mưa làm gió nông dân lại diễn ra. Trong thời Hán Hoàn Đế ( 146 – 168 ) sự suy sụp chính trị liên tục diễn ra. Năm 159 vị hoàng hậu nhiếp chính qua đời, những hoạn quan quanh Hoàn Đế, cảm thấy thời cơ đã đến, liền hạn chế tác động ảnh hưởng của đối thủ cạnh tranh bằng cách xếp đặt sự tiêu diệt những thành viên thuộc phe phái hoàng hậu. Hoàn Đế trở nên phụ thuộc vào vào hoạn quan. Ông chuyển nhượng ủy quyền cho bọn họ, và những hoạn quan chiếm hết những vị trí triều đình cho họ hàng mình, đòi những vị quan hay tướng được phong chức phải hối lộ vàng cho họ .Hoàn Đế chết năm 168, và ngày hôm sau vợ ông, Đậu hoàng hậu, công bố lên làm hoàng hậu nhiếp chính. Bà thỏa thuận hợp tác lựa chọn một đứa trẻ mười hai tuổi ở nông thôn tên là Lưu Hoằng, chút của Hán Chương Đế. Sau đó, bà cùng với Đậu Vũ đón Lưu Hoằng vào cung lập làm nhà vua, tức Hán Linh Đế. Trong thời Linh Đế một cuộc xung đột xảy ra giữa hoạn quan và những quan chức theo Khổng giáo. Phái Khổng giáo từ lâu vốn không thích những hoạn quan, coi họ là thiếu giáo dục và gây trở ngại cho một triều đình tốt .Chiến tranh xảy ra giữa những hoạn quan và phái Khổng giáo về sự ảnh hưởng tác động của một vị phù thủy Đạo giáo. Vị phù thủy Đạo giáo tiên đoán rằng một lòng khoan dung khắp nơi sắp đến và sai con mình đi giết một người nào đó để bày tỏ sự tin yêu vào sự tiên tri đó. Con trai của ông là người hầu cận của những hoạn quan, và những hoạn quan đã ngăn ngừa sự hành hình của vị phù thủy. Tuy nhiên vị quan quản lý vẫn hành hình con vị phù thủy. Các hoạn quan buộc tội vị quan quản lý vi phạm vào điều luật của đế chế và thủ đoạn với nho sinh và những bậc tri thức để xây dựng một liên minh phạm pháp nhằm mục đích chống lại chính quyền sở tại. Các hoạn quan có được lệnh từ Linh Đế, ra lệnh bắt giữ những nho sinh dám biểu tình và dám tìm cách khấn nguyện lên nhà vua. Và nhanh gọn, họ giết nhiều nho sinh trong ngục .Tại những tỉnh, sự tôn trọng quyền lực tối cao của vua ngày càng suy tàn. Các quan lại hành chính địa phương và quan quản lý mất quyền lực tối cao vào tay những người giàu, vì họ thường đút lót cho bọn hoạn quan ở triều đình. Những người địa phương đó thường có thói quen che giấu những tên côn đồ để bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ của họ. Và với sự bùng nổ xung đột giữa hoạn quanh và tiểu quý tộc trong triều, những vị quan võ đang nắm quân đội tại những tỉnh Trung Quốc ngày càng trở nên độc lập .Một người theo Đạo giáo tên là Trương Giác, tự cho mình là ” đại hiền lương sư “, đã đi quanh vùng làng quê giống như Trương Lăng. Ông trình diễn những trò ma thuật, chữa khỏi những phiền não bằng nước và những lời khấn mà ông gọi là ” thái bình yếu thuật “. Trương Giác cũng nói rằng nhà Hán đã mất Thiên Mệnh, và ông tự công bố sự sụp đổ sắp tới của họ. Trong vòng mười năm, trào lưu của ông có hàng trăm nghìn người. Phong trào của ông phân loại vào những tỉnh, và mỗi tỉnh có một thủ lĩnh chỉ huy .Năm có đặc thù quyết định hành động so với trào lưu của Trương Giác là năm 184. Ngày mùng năm tháng ba âm lịch được hẹn làm ngày cho một cuộc khởi nghĩa tổng thể và toàn diện ở Lạc Dương và những vùng lân cận. Nhưng triều đình đã biết được tin đó, và chính quyền sở tại bắt những thủ lĩnh địa phương của cuộc làm mưa làm gió và hành quyết họ. Trương Giác đổi khác kế hoạch và lôi kéo một cuộc nổi dậy ngay lập tức, lôi kéo những người theo ông đốt những trụ sở chính phủ nước nhà và cướp bóc thành phố. Đây được gọi là cuộc khởi nghĩa khăn vàng, được đặt theo kiểu đội đầu của trào lưu – màu vàng biểu lộ sự link của họ với yếu tố đất như đối kháng với yếu tố lửa, mà họ coi là của nhà Hán. Cuộc làm mưa làm gió lan rộng, và người dân khắp mọi nơi trong nước khởi đầu cướp phá, giết chóc và kéo nhau đến Hà Nội Thủ Đô .Các hoạn quan và quan lại ở Lạc Dương bỏ lỡ sự độc lạ giữa hai bên vì sợ cuộc nổi dậy Khăn Vàng. Các lực lượng chính phủ nước nhà củng cố quanh Lạc Dương, và cơ quan chính phủ được cho phép quan quản lý địa phương được tổ chức triển khai quân đội riêng để chiến đấu chống làm mưa làm gió. Các chúa đất giàu sang cũng tổ chức triển khai quân đội để tự bảo vệ mình. Nhưng hết thành phố này tới thành phố khác rơi vào tay quân Khăn Vàng, quan đầu tỉnh và cấp dưới bỏ trốn không cạnh tranh đối đầu với họ để tránh bị đem ra hiến tế cho thần thánh của quân làm mưa làm gió .Ở giữa cuộc hỗn loạn, Hung nô lại mở màn tổ chức triển khai những cuộc tiến công Trung Quốc. Và tại Triều Tiên, những bộ tộc chiến binh trên sống lưng ngựa tràn từ trên cao nguyên xuống đánh Trung Quốc. nhà nước ở Lạc Dương không hề trợ giúp, và người Triều Tiên tràn qua vùng đất của họ trước đó bị đặt dưới sự thống trị của Trung Quốc .Trong nỗ lực nhằm mục đích tự bảo vệ mình, triều đình Hán bắt đi lính rất nhiều người, lập lên những đội quân phần đông với ngân sách rất lớn, và mặc dầu quân Hán yếu kém và không có hiệu suất cao vì nạn tham nhũng, quân Khăn Vàng cũng không phải là đối thủ cạnh tranh của họ. Về mặt quân sự chiến lược, quân Khăn Vàng không được tổ chức triển khai, và họ bị tuyên truyền rằng chúa của họ biến họ thành một đội quân vì cái tốt đẹp, rằng họ không hề bị tiến công, và thậm chí còn họ cũng chẳng cần đến vũ khí – một quan điểm không thích hợp cho một chiến dịch quân sự chiến lược. Đạo thần bí là một phần của sự xây dựng trào lưu và cũng là một phần của sự tiêu diệt của nó. Trong năm tiên phong của cuộc làm mưa làm gió, Trương Giác chết, và chỉ trong vòng một năm cuộc khởi nghĩa bị vượt mặt. Trong năm năm nhiều lúc có những cuộc làm mưa làm gió rời rạc vẫn tiếp nối. Chín tỉnh của Trung Quốc bị tàn phá, Các lực lượng trái chiều với Khăn Vàng hủy hoại hết nhóm Khăn Vàng nọ đến nhóm kia. Những đại chiến rời rạc vẫn tiếp nối trong hàng thập kỷ sau, trong khi những người nông dân ủng hộ cho Khăn Vàng quay trở về với việc làm của mình kiếm sống bằng cách thao tác và kỳ vọng về một quốc tế thiên đường ở đâu đó .

Nhà Hán sụp đổ, khởi đầu thời Tam Quốc ( 220 – 280 )[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ Tam quốc năm 262.
Linh Đế chết năm 189, ở tuổi 33, trong khi những tướng lĩnh ngày càng đòi nhiều quyền lực tối cao hơn so với lúc họ chiến đấu chống lại Khăn Vàng. Đại tướng quân Hà Tiến, một người bạn bè họ của vị thái hậu nhiếp chính tìm cách tóm lấy quyền chỉ huy triều đình. Ông thủ đoạn chống lại bọn hoạn quan trong triều và những kẻ ủng hộ họ, và mời tướng Đổng Trác đem quân về kinh đô để hủy hoại bọn hoạn quan. Nhưng trước khi Đổng Trác đến, cuộc chiến tranh nổ ra trong triều. Tập đoàn hoạn quan giết Hà Tiến. Các thế lực quân sự chiến lược ủng hộ Hà Tiến phản công và đốt hoàng cung, giết mọi hoạn quan mà họ gặp – hay bất kể ai trông giống với hoạn quan vì không có râu. Và hơn hai nghìn hoạn quan, cùng những kẻ ủng hộ bị giết .Ngay sau đó, Đổng Trác đến kinh đô và phế Thiếu Đế, giết Hà thái hậu nhiếp chính. Ông chọn Lưu Hiệp, hoàng tử chín tuổi, là em của Thiếu Đế lên làm vua, tức là Hán Hiến Đế. Đổng Trác dọa nạt cả triều đình bằng thanh gươm của mình, với cách cư xử được miêu tả là trác táng và cục súc, trong khi quân đội của ông ta, phần lớn đến từ Hung Nô, cướp phá và giết hại cho sướng tay quanh kinh đô .Trước sự thao túng triều đình của Đổng Trác, nhiều trấn chư hầu nổi dậy chống lại. Đổng Trác thua trận mang Hiến Đế di cư đến Trường An. Trước khi đi, ông đốt cháy Lạc Dương. Sách vở nói, họ mang theo hơn một triệu thường dân, phần lớn đã chết vì kiệt sức và cái đói dọc đường .Sự vô tình của Đổng Trác với nhân dân khiến mọi người chống lại ông. Sự khát máu vô biên của ông cùng tâm tính nóng nảy làm binh lính bên dưới xa lánh, và trong năm 192, Lã Bố, một thuộc tướng đã ám sát ông. Một đại chiến giành quyền trấn áp ngôi báu diễn ra giữa những tướng lĩnh. Tới năm 196, một vị tướng chư hầu khác là Tào Tháo đã tìm được vị vua trẻ con Hiến Đế. Ông trấn áp vua nhỏ và công bố mình là ” Thừa tướng “, có quyền bảo vệ đế chế .Tào Tháo là một vị tướng can đảm và mạnh mẽ, khôn ngoan và có năng lực chỉ huy. Quân đội của ông được công bố là có hàng triệu người. Trong những trận chiến đẫm máu ở phía bắc Trung Quốc, ông đã vượt mặt hết đối thủ cạnh tranh này đến đối thủ cạnh tranh khác và lập lại trật tự ở đó. Năm 208, Tào Tháo tiến về phía nam trong một nỗ lực nhằm mục đích thống nhất Trung Quốc. Trận chiến tiếp theo ở Xích Bích, dọc sông Dương Tử, đã trở thành nổi tiếng trong lịch sử dân tộc Trung Quốc. Trong trận đó, Tào Tháo giáp mặt với đội quân liên minh của Lưu Bị và Tôn Quyền, và liên minh đó đã vượt mặt ông, buộc Tào Tháo phải quay trở về phía bắc. Sau khi quay về phía bắc, Tào Tháo đã dốc sức tham gia những chiến dịch quân sự chiến lược để vượt mặt những thế lực cát cứ còn lại là Mã Siêu, Hàn Toại trong những trận Đồng Quan và Ký Thành, không thay đổi được hậu phương của mình .Lưu Bị vốn là một thành viên trong Hán tộc, có tiếng là người nhân từ. Ông link với Tôn Quyền để chống lại Tào Tháo hùng mạnh phía bắc và mưu thống nhất Trung Quốc. Tôn Quyền dựng lên nước Đông Ngô ở phía đông nam Trung Quốc và liên minh với Tào Tháo, người đã lập lên nhà Ngụy ở phía bắc – lấy theo tên nước Ngụy ở thời Chiến Quốc ( 475 – 221 TCN ), còn Lưu Bị lập ra nhà Thục ở tỉnh Tứ Xuyên. Giai đoạn trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc được gọi là thời Tam Quốc khởi đầu từ đó. Thời kỳ này được đặc trưng bởi sự phân quyền từ từ của nhà nước sống sót dưới thời Tần và nhà Hán và sự ngày càng tăng quyền lực tối cao của những gia tộc lớn .Năm 266, nhà Tấn lật đổ nhà Ngụy và sau đó thống nhất quốc gia vào năm 280 nhưng chỉ được thời hạn ngắn .

Sự nổi lên và sụp đổ của một nhà nước thần quyền độc lập[sửa|sửa mã nguồn]

Tuy nhiên, dọc sông Dương Tử gần Tứ Xuyên, một nhánh thuộc Đạo giáo vẫn sống sót với quân đội riêng đã lập nên một nhà nước thần quyền. Người sáng lập là Trương Lỗ, hậu duệ của Trương Lăng. Giống như Trương Lăng, ông ta thực thi những thứ mà thời nay tất cả chúng ta gọi là chữa bệnh bằng cách thần bí, và ông ta thuyết giảng những thông điệp của Trương Lăng về cách có một ý thức và sức khỏe thể chất khỏe mạnh, công bố rằng những bệnh tật là sự trừng phạt cho những hành vi xấu xa và rằng bệnh tật hoàn toàn có thể được chữa trị bằng sự ăn năn và sự thú tội ở những buổi lễ. Cộng đồng của Trương Lỗ có những bữa ăn tập thể, ” thân thương “, và giống như Trương Lăng, ông ta có mạng lưới hệ thống phúc lợi cho hội đồng của mình và tích trữ lương thực và thịt. Ông thôi thúc sự công minh. Cộng đồng của ông cho những kẻ long dong không nhà một chỗ trú ngụ và bữa ăn, và họ tỏ ra khoan dung so với những kẻ phạm tội .

Một người theo Đạo giáo khác, Trương Tu lập ra một nhà nước độc lập khác ở bên cạnh. Dù họ có chung sự sùng bái đối với Đạo giáo, nhưng hai cộng đồng Trương Lỗ và Trương Tu lại đánh lẫn nhau. Trương Lỗ, như kể lại, đã giết được Trương Tu. Ngay sau đó, Trương Lỗ có một đối thủ còn kinh khủng hơn, Tào Tháo. Với quân đội của mình, Tào Tháo chiếm đất đai của Trương Lỗ. Trương Lỗ đầu hàng Tào Tháo và được ban thưởng thái ấp. Lịch sử kể rằng Trương Lỗ chết một thời gian ngắn sau đó – năm 217. Và có truyền thuyết rằng 26 năm sau khi ông chết, nhiều người đã thấy ông bay lên trời. Truyền thuyết cũng nói rằng khi khai quật mộ ông vào năm 259, thân thể ông vẫn còn nguyên vẹn, có nghĩa là ông chỉ chết theo nghĩa ông đã tách khỏi thể xác và đã lên thiên đường.[cần dẫn nguồn]

Chấm dứt thời Tam quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Một tiểu thuyết thế kỷ mười bốn, Tam quốc diễn nghĩa, miêu tả thời đại Tam quốc như là một tiến trình lãng mạn, anh hùng và thượng võ. Nhưng so với người dân sống ở thời kỳ đó thì nó kém lãng mạn hơn nhiều. Về mặt quân sự chiến lược, Ngụy là mạnh nhất trong số ba nước, một sức mạnh được nâng đỡ nhờ kinh tế tài chính và những cảng biển. Nước Thục có dân cư thưa thớt hơn, và là một vùng phần lớn là rừng, với nhiều bộ tộc không phải là người Hán .Năm 263, Ngụy đánh và chiếm Thục, chỉ còn lại Ngô làm đối thủ cạnh tranh. Sau đó vua Ngụy bị quyền thần họ Tư Mã thao túng và chính thức đoạt ngôi năm 265. Tư Mã Viêm nối chức cha ông phế vua Ngụy lập ra nhà Tấn, tức là Tấn Vũ Đế ( 265 – 290 ) .Năm 280, Tấn Vũ đế chinh phục nốt nước Ngô. Trung Quốc lại được thống nhất, và Tấn Vũ đế lan rộng ra quyền lực tối cao của mình về phía bắc đến TT Triều Tiên và phía nam đến hết An Nam ( Nước Ta ). Một triều đại mới, gọi là Tây Tấn đã mở màn ở Trung Quốc .

Tấn Vũ Đế[sửa|sửa mã nguồn]

Tấn Vũ Đế.
Trước sự hùng mạnh của Tây Tấn, những sự cướp phá chống Trung Quốc của Hung Nô và những bộ tộc khác tạm dừng trong một thời hạn. Và chủ trương định cư những bộ tộc bên trong Trung Quốc đã có hiệu quả. Triển vọng về một nền độc lập, thống nhất và thịnh vượng mở màn .Năm 280, Tấn Vũ Đế mở màn thi hành chủ trương mới. Các đội quân được nghỉ ngơi, và những vũ khí sắt kẽm kim loại bị đúc thành tiền. Nhưng nỗ lực của Tấn Vũ Đế nhằm mục đích giải ngũ quân đội không có nhiều hiệu quả. Một số binh sĩ giải ngũ nhưng vẫn giữ vũ khí, những binh sĩ kinh doanh vũ khí của họ với Hung Nô để đổi lấy đất, còn những hoàng thân ở vùng xa không chịu giải giáp hay giản tán quân đội của mình .Vũ đế tìm cách quay lại thời kỳ vĩ đại của triều Hán, khi độc lập và thịnh vượng có ở khắp quốc gia và nhà Hán có được quyền lực tối cao TW mạnh. Tấn Vũ Đế đặt ra những cải cách nhằm mục đích mục tiêu kiềm chế quyền lực tối cao địa phương – quyền lực tối cao của những mái ấm gia đình lớn. Nhưng những cải cách đó không thành công xuất sắc. Ông chết năm 290 khi thế lực của những chư hầu, lãnh chúa lớn ở Trung Quốc vẫn có quân đội riêng .

Bát vương chi loạn[sửa|sửa mã nguồn]

Cùng với cái chết của Vũ đế sự suy yếu đã đến với triều đình: con Vũ đế là Huệ Đế, một hoàng đế đần độn. Quyền hành rơi vào tay hoàng hậu Giả Nam Phong. Bà vốn đa nghi và bắt đầu bắt giữ và hành quyết bất kỳ ai mà bà cho là một mối đe doạ cho vị trí của mình, kể cả những kẻ đối lập bên trong hoàng gia. Cuộc xung đột nổ ra giữa các hoàng thân nhà Tấn, sử gọi là “loạn tám vương” (Bát vương chi loạn)

Nhiều vương công và hàng nghìn người khác bị giết. Giả Hoàng hậu không hề giết tổng thể những kẻ đối nghịch với mình, và đến năm 300, một hoàng thân là Triệu vương Tư Mã Luân đã làm thay máu chính quyền, giết Giả Hoàng hậu và nhiều người khác, đồng thời ép vị vua nhu nhược phải nhường ngôi. Đến lượt những vương hầu khác khởi binh chống lại Tư Mã Luân và giết ông chỉ sau 3 tháng. Vị vua nhu nhược Tư Mã Trung lại được lập làm nhà vua lần thứ hai. Tuy nhiên, đại chiến giữa những vương hầu không hề kết thúc. Thêm vào đó, hạn hán và nạn đói liên tục xảy ra. nhà nước TW suy yếu và trọn vẹn bất lực trước sức mạnh của những lãnh chúa địa phương. Trung Quốc bước qua quy trình tiến độ thống nhất giờ lại bước vào quá trình tan rã .

Khổng giáo, Phật giáo thời Tây Tấn[sửa|sửa mã nguồn]

Với sự tan rã của Hán triều, những bộ tộc Hung nô từ phía bắc Trung Quốc thấy thời cơ để liên tục cướp phá những vùng đông dân của Trung Quốc. Giống như điều xảy ra ở châu Âu, sự đổ vỡ của chính phủ nước nhà thôi thúc nông dân từ bỏ sự độc lập của mình và tập hợp lại với nhau để được bảo vệ dưới một ông chúa đất có lực lượng gồm những người có trang bị vũ khí. Các nông dân chạy trốn để khỏi phải đóng thuế cho nhà nước và đi lao động công ích, nhưng lại trở thành nông nô của ông chúa đất .Giống như sự suy tàn của tôn giáo chính thức trong thời đại khó khăn vất vả ở La Mã, Khổng giáo cũng bị như vậy trong thời hỗn loạn ở Hán triều. Khổng giáo từng là tư tưởng của những tầng lớp tiểu quý tộc và quý tộc Trung Quốc và vốn thống trị trong giáo dục và hành chính của đế chế, nhưng với việc đạo đức rất ít thấy trong số những người nắm quyền, nhiều người tinh hoa Trung Quốc quay sang coi Khổng giáo là biện hộ cho sự trung thành với chủ so với kẻ quản lý là thứ không thích hợp và nhiều người coi Khổng giáo là đã không phân phối được với nhu yếu của thời đại .Họ không điều tra và nghiên cứu Khổng giáo nữa mà tìm kiếm một tư tưởng khác để thay thế sửa chữa và một trong số đó là Đạo giáo. Một thứ khác nữa là Phật giáo, mà theo thần thoại cổ xưa đã gia nhập vào Trung Quốc năm 65, trong một giấc mơ của Hán Minh Đế. Một triết lý đối nghịch cho rằng Phật giáo đã nhập với Ấn Độ giáo khi tăng trưởng về phía đông với những nhà buôn Ấn Độ, Phật giáo vào Trung Quốc qua những nhà buôn vào lục địa qua Trung Á trong thế kỷ tiên phong. Triều đình nhà Hán, theo ghi chép, nghênh đón Phật giáo vào Trung Quốc. Nhưng Phật giáo vẫn bị cô lập trong thời nhà Hán, chỉ được những nhà buôn Ấn Độ gia nhập – những người chi tiền và hiến đất để xây những chùa Phật giáo và sử dụng chúng làm nhà băng và nơi cất giữ sản phẩm & hàng hóa .Người Trung Quốc tiên phong đổi sang Phật giáo là những người thuê đất đai của nhà chùa. Các tầm cỡ Phật giáo được dịch sang tiếng Trung Quốc. Sau đó với sự sụp đổ của Hán triều, Phật giáo ngày càng tăng trưởng trong dân chúng Trung Quốc. Họ không biết nhiều về học thuyết của Phật giáo, nhưng họ có được sự an ủi trong Phật giáo. Các chùa Phật giáo và những lễ nghi phức tạp rất ấn tượng, và Phật giáo là một thông điệp ấm cúng hơn thông điệp của Khổng giáo : một thông điệp về sự cứu rỗi trải qua sự tiết chế hay kiêng khem và thông điệp về lòng trắc ẩn cho mọi sinh vật. Cả Phật giáo Đại thừa và Tiểu thừa đều xuất hiện ở Trung Quốc, nhưng phái Đại thừa với những thần phật cứu rỗi và hay trợ giúp ở mức thống trị .

Chia cắt Ngũ Hồ loạn Hoa và Nam Bắc triều ( 420 – 589 )[sửa|sửa mã nguồn]

Ngũ Hồ loạn Hoa[sửa|sửa mã nguồn]

Sau loạn bát vương, Tây Tấn suy yếu cực độ và bị các tộc phương bắc xâm chiếm. Năm 316, vua nước Hán Triệu là Lưu Thông tiêu diệt Tây Tấn. Các quý tộc nhà Tấn chạy xuống phía nam tái lập nhà Đông Tấn (ở đất nhà Ngô thời Tam Quốc cũ). Vùng đất phía bắc do các tộc người Hồ chiếm giữ, gọi là thời Ngũ Hồ loạn Hoa, gồm 16 nước.

Bị quản lý bởi chế độ quân chủ là một điều không may cho Trung Quốc, với những cuộc cuộc chiến tranh và ngã xuống là phương tiện đi lại để tìm ra người kế tục ngôi báu. Những vị vua có năng lượng lại bị tiếp nối bởi những vị không năng lượng, với thực trạng tham nhũng trong cơ quan chính phủ và sự xao nhãng chăm sóc tới quyền hạn của thường dân. Nếu những người nắm quyền phục thuộc vào nguyện vọng của nhân dân họ sẽ phải làm nhiều việc cho quyền hạn của người dân – như tích trữ lương thực vào những năm được mùa để phòng khi hữu sự. Các chính quyền sở tại không có năng lực và luôn đổi khác làm cho Trung Quốc dễ rơi vào tranh giành .Ở miền nam, Đông Tấn luôn gặp phải nạn bè đảng và sự trỗi dậy của những quyền thần, loạn thần nhân khi ” thiên tử ” suy yếu, nổi bật là Vương Đôn, cha con Hoàn Ôn – Hoàn Huyền. Thêm vào đó, những cuộc nổi dậy của nông dân, nhất là khởi nghĩa Lư Tuần đầu thế kỷ 5 khiến nhà Tấn càng suy yếu. Điều đó khiến Đông Tấn rất ít khi có thời cơ mở những cuộc tiến công bắc phạt để giành lại quyền trấn áp trung nguyên, dù ở miền bắc đã không ít lần có những dịch chuyển thuận tiện – sự tan rã, suy yếu của những chính quyền sở tại Ngũ Hồ – để làm điều đó. Năm 420, quyền thần Lưu Dụ, tăng trưởng thế lực nhờ dẹp khởi nghĩa Lư Tuần và diệt được 2 trong số những nước Ngũ Hồ phía bắc, mở đất đến Quan Trung và sông Hoài, triển khai cướp ngôi nhà Tấn, lập ra nhà Tống, sử gọi là Lưu Tống .Trong khi đó ở miền bắc sau khi nhà Tấn mất quyền trấn áp, những bộ tộc Hồ gây chiến liên miên với nhau và với người Hán. Có hơn 20 vương quốc đã hình thành và diệt vong trong thời hạn đó, nhưng 16 nước được sử hay nhắc tới. Tình hình miền bắc được những sử gia chia làm hai tiến trình lớn : Từ năm 383 quay trở lại trước và sau năm 383 .Trước năm 383, sử Ngũ Hồ loạn Hoa có sự sinh ra và diệt vong của những nước Hán Triệu ( 304 – 329 ), Hậu Triệu ( 319 – 352 ), Thành Hán ( 303 – 347 ), Tiền Lương ( 314 – 376 ), Tiền Yên ( 317 – 371 ), Tiền Tần ( 351 – 394 ). Các vương quốc này, song song với việc đánh chiếm được đất đai của nhà Tấn và chống lại những cuộc bắc phạt của nhà Tấn đã quay sang đánh lẫn nhau. Tới năm 376, khi nhà vua Tiền Tần là Phù Kiên diệt nước Tiền Lương và Bắc Đại ( nước của người Tiên Ti, không được nhắc tới trong 16 nước ), thống nhất miền bắc, cơ bản Trung Quốc chỉ còn 2 nước Tần và Tấn chống nhau .Năm 383, Phù Kiên huy động 100 vạn quân đa sắc tộc đi đánh Đông Tấn để thống nhất Trung Quốc, nhưng bị thảm bại ở trận Phì Thủy .Ngay sau trận Phì Thủy 383, Tiền Tần suy yếu và tan rã nhanh gọn. Các bộ tộc cũ của người Hung Nô, Tiên Ty, Khương lại nổi dậy chia cắt miền bắc, hình thành những nước Hậu Lương, Bắc Lương, Tây Lương, Nam Lương, Hậu Yên, Bắc Yên, Nam Yên, Tiền Tần, Hậu Tần và Tây Tần và Hạ. Nước Bắc Đại của họ Thác Bạt cũng hồi sinh năm 386 với tên là Bắc Ngụy và từ từ vững mạnh .Bắc Ngụy lần lượt diệt những nước Ngũ Hồ phía bắc, thống nhất miền bắc năm 439 .

Nam Bắc triều[sửa|sửa mã nguồn]

Không lâu sau khi Lưu Dụ lập ra nhà Tống, Bắc Ngụy cũng thống nhất miền bắc, kết thúc thời Ngũ Hồ loạn Hoa. Từ đó trong một thời hạn dài, miền nam và miền bắc ít bị chia cắt hơn loạn Ngũ Hồ, duy trì biên giới tương đối không thay đổi và có sự kế tục nhau của những thế lực phong kiến quản lý hai miền .Năm 453, vua Bắc Ngụy dốc toàn quân đánh Lưu Tống để thống nhất Trung Quốc. Vua Tống Văn Đế Lưu Nghĩa Long cũng mang sức cả nước ra chống lại. Kết quả không ai thắng ai, nhưng sau đó cả hai bên đều suy yếu, nhất là nhà Tống ở miền nam vốn có tiềm lực nhỏ hơn .Bắc Ngụy tập trung chuyên sâu vào tăng trưởng kinh tế tài chính và thiết kế xây dựng. Sau một thời hạn, triều đình này Hán hóa rất mạnh, tới cuối thế kỷ 5 đổi từ họ Thác Bạt sang họ Nguyên .

Ở phía nam, một chuỗi các gia tộc Hán vốn đã leo lên và rơi xuống khỏi quyền lực trong khi lao vào các trận chém giết, coi đó là cách để giải quyết xung đột về việc ai sẽ cai trị. Nhà Tống suy yếu, bị quyền thần Tiêu Đạo Thành tiêu diệt lập ra nhà Nam Tề (479). Được hơn 20 năm (502), một người em họ của Tiêu Đạo Thành là Tiêu Diễn diệt cháu chắt của anh họ mình, lập ra nhà Lương. Theo sách Mưu lược người xưa[26], các nhà sử học Trung Quốc đã thống kê ra: chỉ từ cuối thời Đông Hán tới khi Lương Vũ Đế Tiêu Diễn lên ngôi đã có gần 300 người xưng vương hay xưng đế[27]. Điều đó đủ cho thấy mức độ loạn lạc của Trung Quốc từ thời Tam Quốc tới Nam Bắc triều.

Ở cả miền nam và miền bắc, tuy cuộc chiến tranh chấm hết nhưng bạo loạn, tranh chấp trong cung đình vẫn liên tục xảy ra giữa những người thân tộc .Để chống họa ngoại thích, những vua Bắc Ngụy đặt ra lệ : trong những hoàng tử, ai được lập làm thái tử thì mẹ người đó phải chết. Nhưng tới Tuyên Vũ đế Nguyên Khác lại phá lệ vì yêu Hồ hậu, nên để cho mẹ thái tử Hủ được sống. Năm 515, Nguyên Khác chết, Nguyên Hủ lên thay. Quyền lực nhà Bắc Ngụy lập tức rơi vào tay Thái hậu nhiếp chính họ Hồ. Bà là người rất sùng đạo Phật, tuy nhiên lại sử dụng thủ đoạn rất tàn độc với những người mà bà không thích, kể cả những người cùng gia tộc. Năm 528, bà hành quyết cả Nguyên Hủ vì Hủ không ngừng muốn thoát khỏi thực trạng giám hộ của bà .Lập tức, những tướng lãnh làm mưa làm gió. Năm 530, Nhĩ Chu Vinh, một đại tướng đang cầm quân bên ngoài đã đem quân vào kinh thành giết chết Hồ Thái hậu và cả Nguyên Tử Du, vị vua kế vị mới vừa được bà lập nên. Từ đó đại loạn khởi đầu nổ ra .

Nhĩ Chu Vinh và em là Nhĩ Chu Triệu cùng hàng loạt vua Ngụy bù nhìn như Nguyên Diệp, Nguyên Cung, Nguyên Lãng, Nguyên Tu bị giết trong cuộc hỗn chiến. Hai quyền thần mới, vốn là thủ hạ của các lực lượng quân phiệt hỗn chiến, nổi lên trong chính trường sau khi lớp trước bị thủ tiêu là Cao Hoan và Vũ Văn Thái, chia nhau giữ đất Bắc Ngụy.

Tình trạng loạn lạc lê dài dẫn đến việc triều đình Bắc Ngụy bị chia làm hai là Đông Ngụy và Tây Ngụy vào năm 534. Tuy nhiên, cả hai triều đình này không sống sót được lâu, vì quyền lực tối cao trong thực tiễn đều nằm trong những tướng lĩnh quân sự chiến lược. Ở phía đông, Cao Hoan khống chế Đông Ngụy, phía tây Vũ Văn Thái thao túng Tây Ngụy. Năm 550 con thứ Cao Hoan là Cao Dương đã phế truất vị vua duy nhất của triều Đông Ngụy là Nguyên Thiện Kiến để lên làm vua, lập nên triều đình Bắc Tề vào. Không lâu sau đó, ở Tây Ngụy, quyền thần Vũ Văn Giác ( con Vũ Văn Thái ) ép vị vua sau cuối của nhà Tây Ngụy là Nguyên Khuếch nhường ngôi cho mình vào năm 557, lập nên nhà Chu, sử gọi là Bắc Chu .Các vị vua của Bắc Chu không ngừng lại ở đó mà liên tục thực thi những chiến dịch quân sự chiến lược để đánh phá người láng giềng Bắc Tề. Vào năm 577, vua Bắc Chu là Vũ Đế Vũ Văn Ung hủy hoại Bắc Tề, thống nhất miền bắc bằng vũ lực. Tuy nhiên, ngay sau đó Chu Vũ Đế mất, con trai ông là Chu Tuyên Đế lại mải chơi không hề giữ gìn được sự nghiệp và chết yểu .
Bản đồ Đại Vận Hà.
Một quý tộc người Hán là Dương Kiên đã chiếm lấy quyền lực tối cao. Ông thẳng tay giết hại hoàng thất nhà Bắc Chu, dọn sạch con đường bước lên ngai vàng. Năm 581, ông phế truất vị vua ở đầu cuối của Bắc Chu là Vũ Văn Xiển, lên ngôi nhà vua, lập nên nhà Tùy. Chín năm sau, ông hủy hoại vương quốc Trần ở phía nam, thống nhất hàng loạt Trung Quốc sau gần 300 năm phân liệt .

Tùy Văn đế[sửa|sửa mã nguồn]

Từ cuối thời Tây Tấn đến thời đại Nam Bắc triều, những tộc thiểu số phía bắc và phía tây tiến vào Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên, ảnh hưởng tác động của văn hóa truyền thống kinh tế tài chính phong kiến của dân tộc bản địa trường kỳ chống áp bức và bóc lột, hình thành một sự hòa hợp chủng tộc mà dân tộc bản địa Hán là TT. Dân tộc Hán chạy về phía nam cũng đem theo công cụ sản xuất kỹ thuật sản xuất văn minh, nhân dân và sĩ phu cùng nhau siêng năng kiến thiết xây dựng miền Nam làm cho miền Nam Trung Quốc lúc bấy giờ tăng trưởng cả về kinh tế tài chính và xã hội. Với xu thế xã hội lúc bấy giờ, Tùy Văn đế Dương Kiên tiến xuống phía nam diệt nhà Trần của Trần Thúc Bảo, đó là điều kiện kèm theo có lợi cho thống nhất Trung Quốc để thiết kế xây dựng vương triều Tùy lấy dân tộc bản địa Hán làm chủ. Nhà Tùy liên tục thực thi những cuộc cải cách về kinh tế tài chính và chính trị. Những cuộc cải cách này cũng đã củng cố được nền thống trị mới, triển khai được sự tăng trưởng của miền Bắc Trung Quốc, phục sinh sản xuất, thế lực của nhà Tùy tăng lên nhanh gọn. Năm 589, sau khi diệt được triều Trần, kết thúc cục diện chia cắt vĩnh viễn, nhà Tùy đã thực thi hàng loạt chủ trương không thay đổi xã hội, tăng trưởng sản xuất. Tùy Văn đế tiên phong đã trấn áp hết những thế lực phiến loạn và bạo động., tàn phá những mầm mống phản loạn, đồng thời vẫn tôn trọng những quý tộc Tiên Ty, lấy việc hòa hoãn để xử lý xích míc giữa những tập đoàn lớn thống trị .Theo đà tăng trưởng của nông nghiệp, Văn đế đã phái những quan đến nhiều nơi xem xét và chia lại ruộng đất, nhân dân đều có ruộng, nơi nào thiếu ruộng đất, họ buộc phải đi khẩn hoang, do đó diện tích quy hoạnh cầy cấy tăng lên nhanh gọn. Ngoài việc xử lý yếu tố sức lao động và phân phối lại ruộng đất, còn thực thi bỏ những Q., lập những châu, cải tổ mạng lưới hệ thống pháp lý, trừng trị thăm quan, kiến thiết xây dựng những kho dự trữ để phòng lúc đói kém trợ giúp nhân dân. Vương triều Tùy lúc đầu để tập trung chuyên sâu và nắm vững vật chất củng cố chính quyền sở tại TW, đã thi hành nhiều giải pháp văn minh, dân chúng tuân theo, nhiệt huyết góp phần sức người sức của để thiết kế xây dựng quốc gia .Về mặt công nghiệp, triều đình đặc biệt quan trọng quan tâm đào mương, sông ngòi, nối những dòng sông với nhau. Ví dụ như việc nối Hoàng Hà với sông Vị tạo nước tưới, đồng thời cũng tạo điều kiện kèm theo cho việc thông thương. Một trong những tiêu chuẩn để nhà Tùy tăng thêm sức lực lao động là khẩn điền và tăng thêm nhân khẩu. Mục đích tăng nhân khẩu là để là để lấy người lao động và bổ trợ vào quân đội thường trực, vì một thời hạn dài cuộc chiến tranh liên miên nên dân số quá hao hụt. Những gia tài do nhân dân lao động làm ra để nuôi dưỡng tập đoàn lớn thống trị thì nay nhà Tùy đã đem phân phát bớt cho dân chúng, nên chính quyền sở tại được dân tin, củng cố. Những tân tiến trên chỉ được duy trì và thực thi khi Văn đế nắm quyền, còn khi Tùy Dạng đế lên kế vị thì đã không còn .

Tùy Dạng đế[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 604, Dương Quảng lên ngôi, lấy niên hiệu là Đại Nghiệp ( 大業 ). Do sự tăng trưởng của kinh tế tài chính xã hội thời kì đầu nhà Tùy, nhờ sự cần mẫn của vua cha, vương triều đã tích góp được nhiều của cải. Nhưng Dạng đế lại đi ngược chủ trương của cha, hung tàn bóc lột nhân dân, mặt khác thực thi những cuộc cuộc chiến tranh xâm lược, chinh phạt. Dạng đế bỏ nhiều tiền của để kiến thiết xây dựng kinh đô Lạc Dương, hoàng cung thành quách nguy nga, bắt dân lên rừng xuống biển để tìm thú quý, cá đẹp, cây lạ để đem về nuôi ở vườn Ngự Uyển. Tây Uyển ở gần Lạc Dương, chu vi đến 200 dặm, có hồ lớn chu vi hơn 10 dặm, có cả núi giả. Để thỏa mã nụ cười, Dạng đế đã bắt dân tìm hàng triệu con đom đóm cho vào vườn Ngự Uyển để thay cho ánh đèn, tăng vẻ đẹp cho vườn lạ. Bên cạnh đó, Dạng đế đã phát động những cuộc cuộc chiến tranh xâm lược Cao Câu Ly, chỉ toàn thất bại. Bao sức người sức của mà Văn đế dày công vun đắp đến thời Dạng đế đã bị hủy hoại, cơ nghiệp nhà Tùy tan rã. Dân chúng không biết dựa vào đâu mà sống, liền nổi dậy chống lại triều đình ở khắp mọi nơi. Năm 616, Tùy Dạng đế trước những cuộc khởi nghĩa của nông dân, vẫn chưa chịu nhận ra, lại tuần du xuống Giang Đô. Thuyền rồng của Dạng đế còn chưa về đến Giang Đô, thì đường quay về ở phía bắc đã bị cắt đứt. Năm Đại Nghiệp thứ 13 ( 617 ), Dạng đế bị thống lĩnh Cấm vệ quân là Vũ Văn Hóa Cập sát hại. Vương triều Tùy dựng được 38 năm bị diệt vong .
Một tấm bia khắc những dòng chữ thư pháp của Hoàng đế Thái tông.

Đường Cao Tổ ( 618 – 626 )[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 618, cuộc nội chiến kết thúc, Đường quốc công Lý Uyên là người thắng trận. Ông tái thống nhất Trung Quốc, khởi đầu thời đại nhà Đường và được tôn xưng là Đường Cao Tổ. Tuy nhiên, những con ông lại đánh nhau để giành quyền thừa kế ngai vàng. Hai người con trai của ông là Lý Kiến Thành và Lý Nguyên Cát đã thiệt mạng trong cuộc tranh giành quyền lực tối cao này. Lý Uyên chỉ còn một sự lựa chon duy nhất là Lý Thế Dân, con trai dòng đích duy nhất còn sống sót. [ 28 ] Năm 626, Lý Uyên nhường ngôi cho Lý Thế Dân, người mà về sau đã đưa quốc gia Trung Quốc quay trở lại thời thịnh vượng và vàng son .

Trinh Quán chi trị ( 626 – 649 )[sửa|sửa mã nguồn]

Đường Cao Tông và Võ Tắc Thiên ( 650 – 705 )[sửa|sửa mã nguồn]

Tuy nhiên, người thừa kế của Thái Tông Lý Thế Dân là Cao Tông lại là một người ốm yếu nhu nhược, và là nguyên do làm cho Trung Quốc rơi vào xung đột và giết chóc. Quá trình hỗn loạn này mở màn khi người thiếp của Cao Tông là Võ Tắc Thiên, tìm cách thôi thúc ông ta đưa bà lên thay hoàng hậu. Võ Tắc Thiên dùng những phương cách truyền thống cuội nguồn để tống khứ những kẻ đối nghịch : bà giết hoàng hậu cùng 1 số ít kẻ khác. Võ Tắc Thiên trở thành Hoàng hậu, và bà đày ải, giết hại và bắt hàng chục quan chức lớn tuổi tự sát .
Võ Tắc Thiên, vị nữ Hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Quốc.
Vua Cao Tông phải chịu một sự khủng hoảng cục bộ trong 11 năm cầm quyền của mình, trở nên yếu ớt và tầm thường. Võ Hậu củng cố hơn nữa quyền lực tối cao của mình. Bà giết những tôn thất họ Lý mà bà coi là đối thủ cạnh tranh, và bà đưa những thành viên gia tộc của mình lên nắm quyền. Năm 690, bà phế truất chính người con của mình là Lý Đán để tự mình lên làm vua khi đã 67 tuổi, lập nên một triều đình ngắn ngủi với thương hiệu là Chu .Võ Tắc Thiên là vị Nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc. Bằng cách sử dụng những kẻ chỉ điểm, bà lập lên một chính quyền sở tại quản lý dựa trên sự sợ hãi. Bà thanh lọc những tri thức Khổng giáo và những thành phần chống đối khác. Nhưng bà cũng thiết kế xây dựng lên một nền tảng chính trị bằng cách cung ứng đủ những nhu yếu công cộng và thăng chức cho những vị quan ủng hộ mình. Bà rất sùng kính đạo Phật và tập trung chuyên sâu quanh mình những người đàn ông sùng đạo như bà, những nhà sư và ra lệnh dựng chùa ở mọi quận huyện .Khi tuổi đã già, nữ hoàng họ Võ mất dần quyền trấn áp triểu đình, và năm 705 những quan lại ở triều buộc bà rút lui để trả lại ngôi vua cho một người con của bà là Lý Hiển, vốn đã bị bà phế truất vào năm 684 .

Biến loạn trong hoàng tộc ( 705 – 712 )[sửa|sửa mã nguồn]

Trung Tông Lý Hiển trở lại ngai vàng và quản lý tới tận khi ông chết vào năm 710 – vợ ông, hoàng hậu họ Vi, bị hoài nghi đã đầu độc ông. Vi hậu tìm cách quản lý giống như Võ hậu. Bà bán chức tước và quyền làm sư sãi, và bà cũng đứng đằng sau những vụ tham nhũng trong triều. Bà đã tạo ra những đối thủ cạnh tranh mà bà không hề tàn phá, và họ đã tập hợp lực lượng để làm cuộc thay máu chính quyền giết chết Vi hậu, đưa vị vua vốn cũng bị Võ Tắc Thiên phế truất là Lý Đán trở lại ngai vàng .Đến lượt những liên minh này lại đánh nhau. Tuy nhiên, cuộc tranh giành quyền lực tối cao nhanh gọn kết thúc với lợi thế tuyệt đối của một hoàng tử nhà Đường, người được thừa kế ngôi vua vào năm 712, Huyền Tông Lý Long Cơ .
Huyền Tông lên nắm quyền ở tuổi 28 và ở ngôi 44 năm. Ông năng động và can đảm và mạnh mẽ, và dưới thời ông, sự thịnh vượng quay trở lại. Nhưng vào những năm cuối đời ông ngày càng bị hấp dẫn vào tư tưởng Đạo giáo và không chăm sóc đến quản lý nữa. Sau năm 745 ông mê hồn một người thiếp của mình là Dương Quý Phi và bỏ rơi triều chính. Triều đình trở nên hỗn loạn bởi sự tranh giành ảnh hưởng tác động của những đại thần trong triều và những quân phiệt địa phương. Trung Quốc nhanh gọn lại rơi vào thực trạng suy sụp .Năm 715, những đội quân Hồi giáo vượt mặt Trung Quốc ở Trung Á, cắt đứt con đường dẫn tới phía tây và Ấn Độ của Trung Quốc. Những người Hồi giáo thay thế sửa chữa người Trung Quốc trong vị thế tác động ảnh hưởng thống trị dọc theo Con đường tơ lụa, và những tiểu quốc bộ tộc ở biên giới Trung Quốc từ từ có nhiều tác động ảnh hưởng. Năm 755, An Lộc Sơn, một vị tướng có nguồn gốc Đột Quyết và là tình nhân của Dương Quý Phi tiến đánh kinh thành Trường An, buộc Huyền Tông và triều thần phải lưu vong. Cuộc bạo loạn này tuy chỉ lê dài trong 8 năm ( 756 – 763 ) và con Huyền Tông là Lý Hanh sau cuối cũng lấy lại được ngai vàng, nhưng cuộc tranh quyền lực tối cao giữa những đại thần TW và những tiết độ sứ địa phương vẫn diễn ra nóng bức .Trong cuộc tranh giành quyền lực tối cao triều đình, giật mình trỗi lên một lực lượng thứ ba. Đó là nhóm những vị hoạn quan. Nhóm này tỏ ra biết những luồn lách khôn khéo, tận dụng của hai bên kia để nắm được quyền lực tối cao triều đình. Ở những năm cuối của triều Đường, những hoạn quan trọn vẹn thao túng triều đình, thậm chí còn hoàn toàn có thể lựa chọn người sẽ lên làm vua. Trong 22 vị hoàng đế của nhà Đường, thì đã có 10 vị do những hoạn quan lập nên. Tất cả đều ở những năm ở đầu cuối của triều Đường .

Mầm mống suy vong Open[sửa|sửa mã nguồn]

Từ năm 742 ( niên hiệu Thiên Bảo ), Huyền Tông sa vào hưởng lạc, đồng thời giai cấp thống trị nhà Đường cũng có đời sống xa hoa. Sự tiêu pha tiêu tốn lãng phí của triều đình tuy nhiên lại trái ngược với đời sống của dân chúng do họ đã bị vắt kiệt qua sưu cao thuế nặng khiến nhiều người bỏ trốn, chính sách binh dịch lại trở nên nặng nề để ship hàng cho những đại chiến với những nước khác .Trong triều đình, lực lượng hoạn quan mở màn có nhiều quyền hành, vua lại tin dùng gian thần Lý Lâm Phủ ( 683 – 753 ) vốn là người chỉ giỏi xu nịnh, ngoài những dòng họ của Dương Ngọc Hoàn là vợ yêu của vua cũng có thế lực vững mạnh trong triều, đứng đầu là Dương Quốc Trung, là người không khác gì Lý Lâm Phủ. Lý Lâm Phủ yêu cầu Huyền Tông đặt ra chủ trương tiết độ sứ, chuyên nghiệp hóa binh lính vùng biên cương làm cho quyền lực tối cao triều đình không còn đủ sức trấn áp phiên trấn gây ra thực trạng ” trong nhẹ ngoài nặng “, đây là mầm mống cho loạn An Lộc Sơn bùng nổ. Những đại thần trung lương không còn được tin dùng mở màn rút khỏi triều đình gần hết. Nền tảng của Khai Nguyên thịnh thế đã bị chính một tay Huyền Tông dựng nên và hủy hoại .Tại vùng Hà Bắc tập trung chuyên sâu nhiều người dân tộc thiểu số tập trung chuyên sâu sinh sống hầu hết gồm người Khiết Đan và Đột Quyết, họ vốn chỉ thuần phục nhà Đường trên danh nghĩa, từ thập niên 40 của thế kỷ 8 quan hệ giữa triều đình với người thiểu số Đông Bắc lại diễn biến theo khunh hướng xấu, mở đường cho An Lộc Sơn khởi loạn từ khu vực này. Ở Tây Vực nhà Đường đại bại trong trận Talas trước người Hồi Giáo ( 751 ), khiến cho Tây Vực không còn nhờ vào nhà Đường nữa. Hai khu vực nhạy cảm nhất của triều đình ( Tây Bắc và Đông Bắc ) đã gần như thoát ly chính quyền sở tại TW làm cho triều đình bị rình rập đe dọa nặng nề về mặt bảo mật an ninh .

Loạn An – Sử ( 755 – 762 )[sửa|sửa mã nguồn]

Tạm trị lần 1 (762 – 820)

[sửa|sửa mã nguồn]

Từ sau loạn An – Sử, nhà Đường khởi đầu suy vi liên tục khi tận mắt chứng kiến quyền lực tối cao của những tiết độ sứ địa phương ngày càng ngày càng tăng, đồng thời quyền lực tối cao của thế lực hoạn quan nổi lên từ cuối thời Đường Huyền Tông khởi đầu thao túng triều đình và ép chế cả quyền quyết định hành động của nhà vua, khiến nhà vua phải triển khai những chiến dịch để tàn phá những hoạn quan lộng quyền. Các vua Đường từ Túc Tông đến Hiến Tông phần nhiều đều là những nhà vua có năng lượng, tuy nhiên những căn bệnh của đế quốc đã bị loạn An – Sử làm cho trở nên trầm trọng khiến cho những nỗ lực của triều đình chỉ đủ sức duy trì được ngai vàng. Trong thời kỳ này, tiêu biểu vượt trội là sự biến Phụng Thiên do những trấn nổi dậy làm mưa làm gió đã khiến Đường Đức Tông phải chạy khỏi kinh thành đến Phụng Thiên ( 783 ) và cuộc loạn chính của tập đoàn lớn hoạn quan buộc Đường Thuận Tông phải thoái vị ( 806 ), cuộc Vĩnh Trinh duy tân do ông khởi xướng cũng bị dừng lại. Dù vậy những cố gắng nỗ lực của họ đã tạo ra một thời kỳ không thay đổi tương đối lê dài 58 năm ( 762 – 820 ), mà đỉnh điểm là Nguyên Hòa trung hưng dưới thời Đường Hiến Tông ( 805 – 820 ), đây là thời kỳ những tiết độ sứ quy thuận triều đình trước khi cát cứ trở lại sau khi Hiến Tông qua đời .

Tan rã lần 1 ( 820 – 846 )[sửa|sửa mã nguồn]

Sau Nguyên Hòa trung hưng nhà Đường bước vào quá trình tan rã trong bước đầu khi Đường Mục Tông lên ngôi và sau đó là ba người con trai của ông ( Kính Tông, Văn Tông và Vũ Tông ), thời kỳ này lê dài 26 năm từ 820 đến 846 khi những tiết độ sứ trở lại uy hiếp triều đình và hoạn quan triển khai việc giết vua ( Kính Tông bị hoạn quan Lưu Khắc Minh ám sát ). Đường Văn Tông và Vũ Tông đã triển khai 1 số ít cải cách để cứu vãn đế quốc nhưng mang lại hiệu suất cao thấp, sự biến Cam Lộ dưới thời Văn Tông đã không hề hủy hoại được hoạn quan khiến nhà vua bị hoạn quan quản thúc cho đến khi qua đời. Đường Vũ Tông thực thi chiến dịch đàn áp tôn giáo nhưng không đem lại hiệu suất cao thiết thực mà chỉ gây thêm sự bất mãn trong nhân dân. Trong thời Vũ Tông Lý Viêm, vốn là người theo Đạo giáo, ông cho đóng cửa chùa Phật giáo, bắt sư sãi đạo Phật phải hoàn tục và tịch thu hàng triệu mẫu đất trồng trọt cho nhà nước sử dụng. Đạo Phật ở Trung Quốc sống sót nhưng không khi nào đạt lại được mức cũ, trong khi đối thủ cạnh tranh của Phật giáo, Khổng giáo lại phục sinh lại trong giới tri thức .Đạo giáo tuy được trọng dụng nhưng không phát triểu được thành quốc giáo. Tuy nhiên, những người theo Đạo giáo đã kiếm lợi được từ việc triển khai những thí nghiệm hóa học. Những người theo Khổng giáo xem đó như thể một phần của sự thô tục của Đạo giáo – như thuộc về những người tầm trung. Những nhà Nho vốn có thành kiến xấu về khoa học, điều này đã làm cho khoa học ở Trung Quốc chậm tăng trưởng. Nho giáo tin cậy việc học tập tốt nhất là dành cho văn học và lịch sử vẻ vang – những kiểu văn học và lịch sử dân tộc của họ .

Tạm trị lần 2 ( 846 – 859 )[sửa|sửa mã nguồn]

Giai đoạn tan rã trong bước đầu trong thời điểm tạm thời kết thúc khi Đường Tuyên Tông lên ngôi ( 846 – 859 ), ông vốn là con thứ 13 của Hiến Tông và đã sống an vị với tước hiệu Quang Vương trong suốt triều đại của anh ông ( Mục Tông ) và những con của Mục Tông, trong thời kỳ này ông thường được xem là bị đần. Nhưng Tuyên Tông đã mở màn hoàng vị của mình với sự thông sáng và mẫn tiệp lạ lùng, khiến cho những hoạn quan đưa ông lên ngôi – những kẻ thủ đoạn muốn chọn người đần độn để dễ bề thao túng, kinh hoàng tột độ. Vì thế trong thời này quyền hành của chúng trong thời điểm tạm thời bị thu hẹp. Năm 847, nhà Đường thu phục được những vùng chủ quyền lãnh thổ bị Thổ Phiên chiếm được sau loạn An – Sử. Thời kỳ này được gọi là Đại Trung tạm trị. Tuyên Tông được nhìn nhận là nhà vua giỏi thứ ba của nhà Đường sau Thái Tông và Huyền Tông .Năm 859, Tuyên Tông mắc bệnh do lạm dụng đan dược nhằm mục đích mong trường sinh bất tử. Ông đã dự tính lập con thứ tư Lý Tư làm người kế vị, nhưng phút ở đầu cuối Lý Ôn – người con vốn không được ông yêu quý đã lên ngôi sau khi Tuyên Tông băng bất thần. Đường Ý Tông sớm tỏ ra là người nối ngôi không tương thích với lối sống xa xỉ, bỏ bê triều chính. Nhà Đường bước vào tiến trình tan rã lần hai trước khi sụp đổ trọn vẹn, quy trình tiến độ này lê dài 47 năm ( 860 – 907 ) .

Tan rã lần 2 ( 860 – 907 )[sửa|sửa mã nguồn]

Điểm điển hình nổi bật vương triều Ý Tông là sự xa xỉ và lòng sùng mộ Phật giáo cao độ của nhà vua. Nhưng tối thiểu dưới thời ông những cuộc làm mưa làm gió nhỏ như loạn Khang Toàn Thái nhanh gọn được dập tắt, đế quốc vẫn giữ được sự không thay đổi trên danh nghĩa. Vua Đường Hy Tông ( 873 – 888 ) kế vị là một thiếu niên chỉ chuyên tâm vào những trò vui chơi và thể thao trong cung cùng những hoạn quan, ông không dành sự chăm sóc nào đến những lời cảnh báo nhắc nhở nghiêm trọng từ những đại thần, triều đình có thực thi một số ít hoạt động giải trí xoa dịu nạn đói đang lan tràn nhưng không mấy hiệu suất cao. Thời kỳ tan rã lần hai này tận mắt chứng kiến những sự kiện thảm khốc nhất trong lịch sử dân tộc nhà Đường bao gồm sự biến Bàng Huân và đỉnh điểm là loạn Hoàng Sào ( 875 – 884 ) đã đánh một đòn trí mạng vào chút quyền lực tối cao còn sót lại của nhà Đường, đã tàn phá nghiêm trọng trên toàn chủ quyền lãnh thổ gồm có cả Quảng Châu Trung Quốc, là một TT ngoại thương quan trọng của chính quyền sở tại. Vua Đường Hy Tông đã phải chạy trốn trước sự uy hiếp của quân làm mưa làm gió, một sự kiện tựa như như cuộc trốn chạy của Đường Huyền Tông trong loạn An – Sử hơn 100 năm trước. Hoàng Sào thậm chí còn đã chiếm được Trường An, xưng đế và đặt quốc hiệu Đại Tề, vẻ bên ngoài tuy hô hào vì bách tính nhưng triều chính mau chóng hủ bại ngay khi chiếm được kinh đô, chỉ biết tàn sát dân chúng. Tuy cuộc làm mưa làm gió sau cuối bị dẹp tan nhưng một tướng của Hoàng Sào đã đầu hàng triều đình là Chu Ôn đã nhanh gọn nắm được quyền trong triều, sau này Chu Ôn cướp ngôi và thành Thái Tổ Nhà Hậu Lương .Đường Chiêu Tông ( 888 – 904 ) là em Hy Tông được Dương Phục Cung đưa lên nối ngôi đã thực thi những hoạt động giải trí quân sự chiến lược để cứu vãn đế quốc khỏi sụp đổ và chia cắt nhưng đều phản tác dụng. Thông minh và anh tuấn lạ lùng như tổ phụ mình là Huyền Tông, cũng như ông nội Tuyên Tông, ông đã dấy nên niềm kỳ vọng trong triều đình và dân chúng về một sự phục hưng mới, nhưng thực trạng đế quốc Đường đã quá bi đát để biến hóa. Thời gian 16 năm ở ngôi của ông là một quy trình phân ly – tái hợp trong mối quan hệ với những tiết độ sứ, quy trình này không thành công xuất sắc trong việc giúp nhà Đường khỏi sụp đổ mà chỉ định hình ra những vùng lãnh địa sẽ chính thức ly khai sau năm 907. Tuy nhiên ở góc nhìn tích cực, những nỗ lực của Chiêu Tông đã làm cho quyền lực tối cao của nhà Hậu Lương rất là hạn chế sau khi xây dựng, chỉ quản trị được vùng Hoa Bắc, và triều Đường vẫn còn được sự kỳ vọng phục hưng từ những tiết độ sứ khác, chỉ khi đã hết kỳ vọng họ mới mở màn xưng đế và lập quốc. Ban đầu Chiêu Tông tiến công hai tiết độ sứ Trần Kính Tuyên ở Tứ Xuyên và Lý Khắc Dụng ở Sơn Tây nhưng thất bại, khiến triều đình rơi vào khánh kiệt, tuy nhiên năm 891, Vương Kiến đã vượt mặt được Trần Kính Tuyên và trấn áp Tứ Xuyên. Sau đó hoạn quan Dương Phục Cung xích míc với vua và làm mưa làm gió tại Sơn Nam tây đạo, năm 892 Lý Mậu Trinh vượt mặt họ Dương và chế nhạo nhà vua kém cỏi. Năm 893, Chiêu Tông tức giận điều quân đánh họ Lý nhưng cũng thất bại, vua phải cho ông nắm quyền trên những quân mà ông ta mong ước. Năm 896, Lý Mậu Trinh đưa quân đến Trường An uy hiếp nhà vua, Chiêu Tông chạy đến Hoa Châu, chịu sự giám sát của Hàn Kiến – vốn là liên minh của Lý Mậu Trinh. Năm 898, Chiêu Tông giảng hòa với Mậu Trinh về lại Trường An. Dù có những hành vi lạm dụng quyền hành, Lý Mậu Trinh lại là một tiết độ sứ trung quân, những chiến dịch của ông đa phần nhằm mục đích chiếm sự tin cậy của nhà vua .Sau khi quay trở lại kinh đô, Chiêu Tông trở nên trầm cảm, ông giết 1 số ít hoạn quan khiến họ lo ngại và tiến hành binh biến trong cung buộc ông thoái vị để nhường ngôi cho con trưởng là Lý Dụ vào năm 900, tuy nhiên Thôi Dận link với Chu Ôn đã phục vị cho ông vào năm 901, những hoạn quan gây loạn đều bị giết. Tuy nhiên ngay sau đó, quyền lực tối cao của hoạn quan lại nổi lên, Thôi Dận giục Chu Ôn tiến quân về Trường An hủy hoại hoạn quan do đó hoạn quan buộc vua cùng hoàng gia chạy đến Phượng Tường. Chu Ôn sau đó hạ thành Phượng Tường. Hoàng đế rơi vào sự trấn áp của Chu Ôn .Năm 903, lực lượng hoạn quan bị Chu Ôn đồ sát hàng loạt khi ông ta và nhà vua quay trở lại Trường An. Sang năm 904, Chiêu Tông bị Chu Ôn ép dời đô đến Lạc Dương, ông cố gắng nỗ lực bí hiểm liên lạc để lôi kéo sự giúp sức từ những tiết độ sứ hùng mạnh khác như Lý Khắc Dụng và Dương Hành Mật nhưng không được trả lời cũng như tương hỗ ngay lúc đó. Vào cùng năm này, Chu Ôn cho người ám sát ông và lập con là Lý Tộ lên ngôi, tức Đường Ai Đế ( 904 – 907 ) .Ai Đế ở ngôi trong ba năm sau cuối của Nhà Đường, ghi lại sự kết thúc trọn vẹn quyền lực tối cao của nhà vua. Ngay năm sau ( 905 ), Chu Ôn triển khai giết sạch những quan lại triều đình gồm khoảng chừng 30 người và ném xác xuống sông, đây gọi là Bạch Mã chi họa. Sau đó, hàng loạt những con của Chiêu Tông cũng bị giết nốt, chỉ còn sót lại Ai Đế. Cuối cùng năm 907, Chu Ôn buộc Ai Đế nhượng vị, nhà Đường chính thức diệt vong .Ai Đế bị đưa đến Sơn Đông và bị quản thúc ngặt nghèo trong một phủ có hàng rào kẽm gai bao quanh. Đến năm 908, Chu Ôn giết nốt ông bằng rượu độc. Ai Đế hoàn toàn có thể là người ở đầu cuối trong hoàng tộc Đường ở Hoa Bắc còn sống đến thời gian đó. Tuy nhiên năng lực vẫn còn nhiều thành viên hoàng tộc vẫn sống sót tại Giang Nam, nơi nằm ngoài tầm trấn áp của nhà Hậu Lương .Nhà Hậu Đường ( 923 – 936 ) sau này xây dựng trên danh nghĩa kế tục nhà Đường nhưng những vua Hậu Đường chỉ là những người được ban cho quốc tính ( họ Lý ) trong khi họ là người Sa Đà – một dân tộc bản địa Đột Quyết. Sự duy trì quyền lực tối cao của họ Lý thật sự hoàn toàn có thể đã được liên tục ở Giang Nam khi Lý Biện xây dựng nước Nam Đường ( 937 – 975 ) sau khi Hậu Đường sụp đổ, ông tự xưng là cháu nhiều đời của Đường Hiến Tông dù ít có bằng cớ nào chứng tỏ. Nam Đường đã trở thành vương quốc mạnh và văn minh nhất ở phương nam, vào thời kỳ đầu nước này thậm chí còn còn có năng lượng triển khai Bắc phạt nhưng ở đầu cuối đã chịu thất bại trước nhà Tống .Năm 907 được xem là năm bản lề trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc khi nó mở ra một tiến trình dài suy thoái và khủng hoảng về năng lực kháng cự của người Hán trước những dân tộc bản địa xung quanh, và cũng kết thúc thời kỳ vinh quang nhất của Trung Quốc. Các triều đại nhà Tống, nhà Minh dù thống nhất được chủ quyền lãnh thổ nhưng không hề lấy lại được uy danh như trước kia và ở đầu cuối bị vượt mặt bởi người Mông Cổ, Nữ Chân .

Ngũ đại Thập quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 907, một lãnh chúa là Chu Ôn lật đổ ngai vàng nhà Đường và lập lên triều Lương, một trong năm triều đại ngắn ngủi sau đó nhau thống trị bắc Trung Quốc trong nửa thế kỷ : Hậu Đường ( 923 – 936 ), Hậu Tấn ( 936 – 947 ), Hậu Hán ( 947 – 950 ), Hậu Chu ( 951 – 959 ). Ở phía nam, những lãnh chúa cát cứ vùng đất của mình và lần lượt xây dựng mười tiểu quốc nhỏ và không ngừng tìm kiếm phương cách để thôn tính lẫn nhau : Tiền Thục, Hậu Thục, Ngô, Ngô Việt, Nam Đường, Mân, Sở, Nam Hán, Nam Bình. Tới năm 951, một hoàng thân nhà Hậu Hán chiếm giữ vùng Thái Nguyên lập ra nước Bắc Hán. Thời kỳ này, người Trung Quốc gọi là Ngũ Đại Thập Quốc .Ở cực bắc Trung Quốc, những bộ tộc người du mục và bán du mục nhiều sắc tộc đã thống nhất lại thành một vương triều vào năm 916, một chính quyền sở tại chiếm hữu nô lệ hoàn hảo với tên gọi là Khiết Đan, đôi lúc gọi là Liêu. Thậm chí, họ còn tăng trưởng thế lực can đảm và mạnh mẽ, chiếm hữu của người Trung Quốc vùng chủ quyền lãnh thổ cực bắc, vùng đất gồm có cả thành phố Bắc Kinh ngày này, tới tận khi nhà Tống chấm hết được cục diện chia cắt mười nước vẫn không lấy lại được vùng đất đó .

Thống nhất chủ quyền lãnh thổ[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 960, trong khi Trung Quốc ở vào thực trạng rối ren, vị tướng đảm nhiệm bảo mật an ninh nơi cung cấm ở TP. hà Nội mới Khai Phong là Triệu Khuông Dận nhân khi vua nhà Hậu Chu mới lên ngôi còn bé, bèn làm binh biến lên làm vua. Ông lập ra Nhà Tống .Tống Thái Tổ quản lý trong 16 năm. Ông có công lớn trong việc thống nhất chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc trở lại, chấm hết thời Ngũ Đại đầy chia cắt. Trước khi Tống Thái Tổ đánh dẹp, những nước phía nam đã tự triệt hạ lẫn nhau và chỉ còn lại Nam Đường, Nam Hán, Nam Bình và Hậu Thục. Ông ra quân tàn phá những nước này. Trong 10 nước trước đây chỉ còn lại Bắc Hán và vùng đất Yên Vân mà Thạch Kính Đường đã dâng cho người Khiết Đan năm 936 là chưa Phục hồi được .Ông và người tiếp nối ( em ông, là vua Tống Thái Tông ) thống nhất những phần chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc không bị người quốc tế quản lý – chinh phục từng quận huyện, và ngăn cản quân lính không cướp bóc dân địa phương, ân xá cho những thủ lĩnh quân đội địa phương đã chống lại ông. Các thủ lĩnh địa phương được cho về nghỉ với khoản lương hưu lớn, và họ bị sửa chữa thay thế bởi những quan hành chính dân sự. Kiểu chính trị giết hại và cuộc chiến tranh có vẻ như đã kết thúc .

Thời kỳ thịnh vượng và đỉnh điểm văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Mặt cắt bên trong của một chiếc đồng hồ thiên văn học ở phủ Khai Phong.
Sự thống nhất về chính trị giúp mang lại sự thịnh vượng. Các nguồn lợi dưới thời nhà Tống lớn gấp ba lần thời nhà Đường. Cuộc sống dễ chịu và thoải mái tăng trưởng, và nghệ thuật và thẩm mỹ nảy nở với sự tăng trưởng dân số. Các thành phố – TP. hà Nội văn hóa truyền thống – trở nên đông đúc hơn. Những người chủ đất cũng mò về đấy, và những người phong phú thì hàng đống. Các khu vườn điểm tô cho thành phố. Có những TT đi dạo, với những tiệm trà hay rượu, những nhà chứa, rạp hát, múa rối, xiếc và tung hứng – trong khi có rất ít người lo lắng về tính trái đạo đức của thực trạng thái quá. Trung Quốc kiến thiết xây dựng một nền công nghiệp sắt lớn – nền tảng cho một xã hội công nghiệp tân tiến. Sản lượng gang hàng năm của họ gấp đôi sản lượng của Anh vào những năm 1700. Các tàu buôn Trung Quốc có số lượng rất lớn, và ngày càng tăng. Số lượng thương mại tăng lên. Nhưng Trung Quốc vẫn ở dưới tác động ảnh hưởng của Khổng giáo, và những nhà Nho không coi trọng thương mại .Ở Trung Quốc, khi một ai đó có tiền dư từ thương mại thì thay vì góp vốn đầu tư vào sản xuất anh ta lại mua đất và sau đó được kính trọng. Một vị thương gia độc lập và phát minh sáng tạo ở Trung Quốc không tìm cách tăng ảnh hưởng tác động chính trị và quyền lực tối cao như ở Anh. Vì thế cả thương mại tư nhân và doanh nghiệp công nghiệp tư nhân không hề tăng trưởng. Dưới thời nhà Tống, những doanh nghiệp không thuộc nhà nước được tăng trưởng tự do nhưng những nhà buôn vẫn nhờ vào vào quan chức cơ quan chính phủ. Việc trả cho họ một phần coi như là góp phần cho hoạt động giải trí của cơ quan chính phủ và quà cáp cá thể là việc làm bắt buộc khi làm ăn. Các doanh nghiệp tư nhân trồng trọt và kinh doanh nhỏ tăng trưởng nhưng không theo kiểu tích góp gia tài thiết yếu cho sự tăng trưởng tư bản. Trung Quốc vẫn là một nước nông nghiệp với giới nhà nho và một chút ít người thuộc những phe phái khác. Con đường tốt nhất để tăng trưởng cho một người thông thường là vào quân đội. Con đường vào chính phủ nước nhà – thao tác hành chính – vẫn bị ngăn ngừa so với những người đó nếu họ không thuộc những mái ấm gia đình phong phú .Như ở phần lớn những nền văn minh khác, phụ nữ không có gia tài, và họ không được giáo dục. Hơn nữa năng lực thao tác của họ cũng bị hạn chế. Việc bó chân trở thành mốt. Nó mở màn từ những tầng lớp quý tộc. Việc có được một bàn chân nhỏ, biến dạng được đàn ông coi là gợi tình, và năng lực cung ứng cho một phụ nữ không hề đi lại mà không được trợ giúp được coi là tín hiệu của sự giàu sang. Nhanh chóng, đàn ông ở những tầng lớp dưới cũng thích phụ nữ có cái chân kiểu đó, và nó trở thành thông tục tới mức những người phụ nữ có bàn chân thông thường bị coi là quái đản. Bó chân là một quy trình dài và đau đớn trong thời hạn tăng trưởng của cô gái. Và ngoài những sự không dễ chịu cho việc tạo ra đôi bàn chân biến dạng, nó còn làm giảm năng lực lao động của phụ nữ, họ chỉ hoàn toàn có thể đi tập tễnh trong nhà và làm nội trợ .Trung Quốc đang ở đỉnh điểm về kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống. Họ có giấy viết, máy in vận động và di chuyển được và ngành in. Trung Quốc có thuốc súng, vũ khí bằng sắt kẽm kim loại và những thứ sơ khai của tên lửa. Nhưng về mặt quân sự chiến lược Trung Quốc không mạnh. Các quan chức bản thân là nhà Nho là những người chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về sự yếu kém của quân đội. Tầng lớp Nho giáo ưu tứ luôn muốn có tự do. Họ coi binh lính là nhóm người thấp nhất trong mọi nhóm. Rèn luyện sức khỏe thể chất và những kỹ năng và kiến thức chiến đấu không được quý trọng. Trung Quốc có quân đội nhưng không có những tầng lớp chiến binh chuyên nghiệp, và quân đội của họ cũng bị sao lãng, ít chăm sóc tới những giải pháp tác chiến. Các buổi tập trận và kỷ luật quân đội bị coi nhẹ. Trung Quốc tìm cách thỏa mãn nhu cầu nhu yếu quân sự chiến lược của mình bằng cách mướn lính đánh thuê nhưng bản thân điều này chưa đủ xử lý tình hình .

Tính tự phụ và sự yếu kém quân sự chiến lược[sửa|sửa mã nguồn]

Tính tự phụ của những tầng lớp xuất sắc ưu tú Trung Quốc làm họ tin rằng họ không cần phải kiểm soát và điều chỉnh lại trong thực tiễn quân sự chiến lược. Họ tin rằng những nước láng giềng sẽ nể sợ sự vĩ đại của Trung Quốc cùng sự ưu tiên của Thượng đế với họ. Thực thi Khổng giáo, họ tin rằng nếu vương quốc Trung Quốc chỉ cần đơn thuần thực thi nhiều đạo đức hơn thì những vị vua láng giềng sẽ phải tỏ ra kính trọng Trung Quốc một cách không thiếu, rằng họ sẽ công nhận vai trò đích thực của Trung Quốc như một siêu cường và sẽ phải nộp cống khá đầy đủ cho Trung Quốc .Trung Quốc đã không hề đương đầu với thực sự rằng sức mạnh quân sự chiến lược của họ đã luôn bị thử thách với những cuộc chạm trán liên tục với người Khiết Đan, một dân tộc bản địa sống ở hầu hết vùng Mãn Châu và đang chiếm đóng vùng cực bắc của họ. Sau khi nhiều lần bị người Khiết Đan vượt mặt, Tống Chân Tông, năm 1004 đã ký một thỏa ước với người Khiết Đan, nhường lại vĩnh viễn cho người Khiết Đan phần đất Trung Quốc mà họ đang chiếm, gồm cả Bắc Kinh và ông chấp thuận đồng ý triều cống hàng năm cho họ .Ở tây-bắc, người Trung Quốc chiến đấu chống lại nước Tây Hạ của người Đảng Hạng ( Tangut ) – và Trung Quốc cũng phải chịu với người Tây Hạ điều họ chịu với người Khiết Đan, được cho phép Tây Hạ chiếm đất đai Trung Quốc. Năm 1044, Trung Quốc có độc lập với người Tây Hạ bằng cách chấp thuận đồng ý nộp cống giống như nộp cống cho người Khiết Đan .

Khó khăn kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]

Các vua nhà Tống mở màn cảm thấy sự thiếu thốn về thuế. Dân số tăng vượt quá mức tăng kinh tế tài chính. Các ngân sách cuộc chiến tranh cộng với ngân sách ở biên giới phía bắc làm chảy máu nền kinh tế tài chính Trung Quốc, cũng như ngân sách tăng kỷ lục cho cỗ máy quan liêu. Hơn nữa, sự quan liêu còn bị san sẻ bởi những phe phái đưa ra những giải pháp khác nhau nhằm mục đích về yếu tố cải cách thuế và phân phối ruộng đất. Các cuộc cải cách đó không thành công xuất sắc, cũng như những cuộc cải cách trước dưới thời nhà Hán, và với cùng một nguyên do : sự chống đối từ phần lớn tiểu quý tộc Khổng giáo, những người coi quyền hạn kinh tế tài chính riêng quan trọng hơn quyền hạn chung .Năm 1101, vị vua lúc bấy giờ là Huy Tông, cũng là một nhà thơ, một nhà thư pháp và sùng Đạo giáo. Huy Tông chi rất nhiều tiền cho những cuộc rước xách Đạo giáo rất tốn kém và cho việc bảo trì hoàng cung cùng những vườn hoa. Giai đoạn này ông cũng tăng thuế. Mặc khác, cùng với việc những quan lại trong triều cũng không biết gì nhiều về kinh tế tài chính, những giải pháp của họ nhằm mục đích tránh bội chi là in thêm tiền. Dẫn đến lạm phát kinh tế và thuế tăng tạo nên làm mưa làm gió, và Tống Huy Tông dẹp tan những cuộc làm mưa làm gió như một phần hoạt động giải trí của đế chế thiên tử của ông cần triển khai .

Tai họa từ nước Kim[sửa|sửa mã nguồn]

Sau đó Huy Tông quyết định hành động tăng thêm những thành công xuất sắc của mình bằng cách giải phóng Bắc Kinh khỏi sự quản lý của người Khiết Đan. Biết rõ sự yếu kém của quân đội Trung Quốc, ông liên minh với người Nữ Chân ở Mãn Châu. Người Nữ Chân là nhiều bộ tộc bên trong vương triều Liêu của Khiết Đan. Người Nữ Chân làm mưa làm gió chống lại sự quản lý của Khiết Đan, và năm 1125 người Nữ Chân đã làm được điều mà Trung Quốc với dân số phần đông của mình không làm được : vượt mặt Khiết Đan, xây dựng nhà Kim. Sau đó người Nữ Chân quay lại tiến công Tống và tiến sâu hơn nữa vào Trung Quốc, tràn qua TP. hà Nội Tống là Khai Phong vào năm 1126. Tống Huy Tông và những bầy tôi trung thành với chủ nằm trong số khoảng chừng 3.000 người bị Nữ Chân bắt làm tù binh, và Huy Tông bị chết trong cảnh nhốt .Từ Nữ Chân, một triều đại tên là Kim lên quản lý ở vùng đông bắc Trung Quốc. Ở phía tây-bắc Trung Quốc người Tây Hạ quản lý – ở vùng, giống như hướng đông bắc, từ lâu là nơi có nhiều sắc tộc, với những người thuộc tộc Hán là thiểu số. Về mặt dân tộc bản địa, Trung Quốc không có biên giới phía bắc – hiệu quả của những cuộc di cư và đổ xô vào Trung Quốc trong nhiều thế kỷ qua và người Trung Quốc đã di cư đến những vùng ở miền bắc .Người con trai thứ chín của Huy Tông sống sót và liên tục vương triều Tống ở miền Nam Trung Quốc ở đồng bằng phía nam sông Dương Tử, và lê dài về phía tây tới tỉnh Tứ Xuyên. Một lần nữa, Trung Quốc chỉ còn giữ được vùng phía nam, triều đình ở đó được gọi là nhà Nam Tống. Và nhà Nam Tống lại tìm cách chinh phục phía bắc .

Thành Cát Tư Hãn[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn.
Các hiệp sĩ với những cuộc đấu trên sống lưng ngựa, vũ khí và những hình tượng của tổ tiên, tin rằng họ là những chiến binh tiên phong trên quốc tế, trong khi những chiến binh Mông Cổ lại nghĩ khác. Những con ngựa Mông Cổ nhỏ bé nhưng những kỵ binh trên sống lưng nó trang bị nhẹ và họ vận động và di chuyển với vận tốc cao. Đó là những người dày dạn, lớn lên trên sống lưng ngựa và săn bắn, làm họ trở thành những chiến binh tốt hơn những người sống trong xã hội nông nghiệp và những thành phố. Vũ khí chính của họ là cung và tên. Và những người Mông Cổ đầu những năm 1200 có kỷ luật cao, phối hợp tốt và có thủ đoạn khôn ngoan .

Người Mông Cổ[sửa|sửa mã nguồn]

Người Mông Cổ mù chữ, tin vào bái vật giáo, dân cư thưa thớt, có lẽ rằng chỉ vào khoảng chừng 700.000 người. Ngôn ngữ của họ hiện được miêu tả là kiểu Altaic – có nguồn gốc từ vùng núi Altay ở phía tây Mông Cổ – một ngôn từ không tương quan tới ngôn từ Trung Quốc. Họ là những kẻ du mục trên những đồng bằng cỏ mọc phía bắc sa mạc Gô bi và phía nam những cánh rừng Siberi. Trước năm 1200, người Mông Cổ bị chia lẻ thành những nhóm nhỏ do một thủ lĩnh đứng vị trí số 1 gọi là hãn, và sống trong những cái lều da hoàn toàn có thể mang đi được gọi là ger .Người Mông Cổ thường phải chịu cướp bóc và chăn thả lẻ tẻ. Họ thường đánh nhau để giành bãi chăn, và trong thời khó khăn vất vả họ đôi lúc đi cướp bóc, thích cướp đồ vật hơn là đổ máu. Họ không sưu tập đầu lâu hay da đầu làm chiến lợi phẩm và không khía lên gỗ để ghi lại số người đã giết .

Thiết Mộc Chân[sửa|sửa mã nguồn]

Từ khi sắp trưởng thành đến tuổi ba tám vào năm 1200, một người Mông Cổ tên là Thiết Mộc Chân ( Temüjin ) nổi lên làm hãn so với nhiều mái ấm gia đình. Ông là một nhà quản trị giỏi, khéo thu phục lòng dân. Ông là chư hầu của Vương Hãn ( Ong Khan ), người đứng đầu một liên minh những bộ lạc được tổ chức triển khai tốt hơn những liên minh Mông Cổ khác. Thiết Mộc Chân gia nhập với Vương Hãn trong một chiến dịch quân sự chiến lược chống lại người Thát Đát ( Tatar ) ở phía đông, và tiếp theo sự thành công xuất sắc của chiến dịch đó Vương Hãn công bố Thiết Mộc Chân là con nuôi và là người thừa kế của ông. Con trai của Vương Hãn, Tang Côn ( Senggüm, 桑昆 ), vốn đã chờ đón được nối ngôi cha và vạch kế hoạch ám sát Thiết Mộc Chân. Thiết Mộc Chân biết điều đó, và những người trung thành với chủ với Thiết Mộc Chân đã vượt mặt những người trung thành với chủ với Tang Côn. Thiết Mộc Chân trở thành người đứng đầu cái từng là liên minh của Ong Khan. Và vào năm 1206, ở tuổi 42, Thiết Mộc Chân lấy thương hiệu là Thành Cát Tư Hãn ( có nghĩ là Vị vua quản lý quốc tế ), và ông đưa những người ủng hộ mình lên làm quan để cảm ơn sự ủng hộ của họ. Giống như những người khác, dân chúng của Thành Cát Tư Hãn coi họ ở TT của thiên hà, là dân tộc bản địa vĩ đại nhất và được chúa trời khuyễn mãi thêm. Họ coi những thắng lợi của Thành Cát Tư Hãn trong cuộc chiến tranh cho thấy ông chính là người chủ không riêng gì của ” dân tộc bản địa của những chiếc lều da ” mà còn của cả quốc tế .

Hãn của những hãn[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn liên tục cải tổ tổ chức triển khai quân sự chiến lược của mình, cũng là để biến nó thành một chính quyền sở tại quan liêu chính trị di động, và ông phá vỡ cái sống sót còn lại của những bộ tộc thù địch, chỉ để lại tính giống hệt về dân tộc bản địa những bộ tộc đã trung thành với chủ với ông. Ông tạo ra một khung lao lý mà ông sẽ thao tác trong cả cuộc sống. Việc bắt cóc phụ nữ đã dẫn tới mối hận thù giữa những người Mông Cổ, và khi còn ở tuổi người trẻ tuổi, Thiết Mộc Chân đã phải chịu đau khổ vì người vợ trẻ của ông là Borte người ông tự nhủ phải giải cứu, bị bắt cóc, và ông lập ra luật cấm bắt cóc phụ nữ. Ông công bố mọi đứa trẻ đều là hợp pháp, dù mẹ nó là người thế nào. Ông biến nó thành luật rằng không phụ nữ nào bị bán cho hôn nhân gia đình. Việc ăn trộm gia súc vốn là thứ sự không tương đồng giữa người Mông Cổ, và Thành Cát Tư Hãn biến nó thành tội tử hình. Rất nhiều gia súc đã được trả về cho chủ, và việc chiếm giữ đồ bị mất cắp của người khác cũng bị coi như đánh cắp và cũng bị tử hình. Thành Cát Tư Hãn kiểm soát và điều chỉnh lại việc săn bắn – một hoạt động giải trí mùa đông – cải tổ năng lực phân phối thịt cho mọi người. Ông đưa ra việc lưu giữ số liệu bằng cách vận dụng kinh nghiệm tay nghề của mình trước khi ông đặt ra chữ viết cho ngôn từ mẹ đẻ của mình. Ông tạo ra những con dấu chính thức. Ông đặt ra những quan chức hạng sang nhất về pháp lý, những người tích lũy và giữ gìn tổng thể những quyết định hành động về phán xử, để trấn áp những cuộc xử án những người có hành vi sai lầm và có quyền ra lệnh xử tử hình. Ông cũng tạo ra thứ tự ở trong vương quốc của mình và làm nó can đảm và mạnh mẽ hơn cũng như làm tăng năng lực bành trướng chủ quyền lãnh thổ của ông .

Các cuộc chinh phục ở miền bắc Trung Quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Thành Cát Tư Hãn liên minh với người Duy Ngô Nhĩ, về phía nam, những người ở gần Con đường tơ lụa hơn người Mông Cổ và do đó cũng thịnh vượng hơn. Thành Cát Tư Hãn gả con gái cho hãn của người Duy Ngô Nhĩ, và vị hãn này mang tới làm đồ cưới một xe đầy vàng, bạc, ngọc trai, vải thêu, tơ tằm và satin. Người Mông Cổ chỉ có da, lông thú và nỉ dạ – một sự bẽ bàng so với vị vua của cả quốc tế. Thành Cát Tư Hãn cần chiến lợi phẩm để thưởng cho đội quân đang bảo vệ biên giới phía bắc của ông và khuất phục một quân địch cũ ở đó, người Miệt Nhi Khất ( Merkit ). Genghis hành vi với tư cách người có quyền quản lý hàng loạt quốc tế và tiến công những vị vua vùng chăn thả và trồng cấy khác ở vùng tây-bắc Trung Quốc, người Tây Hạ vốn cũng có nhiều sản phẩm & hàng hóa như người Duy Ngô Nhĩ. Về số lượng binh lính, người Mông Cổ nhiều gấp đôi, và họ phải học một kiểu cuộc chiến tranh mới, chống lại những thành phố phòng thủ vững chãi, gồm cả việc cắt đứt những đường tiếp tế và làm lệch dòng chảy của những dòng sông. Thành Cát Tư Hãn và đội quân của mình bách chiến bách thắng, và năm 1210 được người Tây Hạ gật đầu là vị lãnh tụ tối cao .Cũng vào năm 1210, Nữ Chân, tộc người quản lý vùng phía bắc Trung Quốc gồm cả Bắc Kinh, gửi một phái đoàn tới Thành Cát Tư Hãn đề xuất người Mông Cổ gật đầu làm chư hầu. Nữ Chân trấn áp con đường thông thương sản phẩm & hàng hóa dọc theo Con đường tơ lụa, và việc phủ nhận họ có nghĩa là không hề tiếp cận những sản phẩm & hàng hóa ở đó. Thành Cát Tư Hãn và những người Mông Cổ tranh luận và quyết định hành động lựa chọn chiến Tranh. Theo nhà sử học Jacq Weatherford, Genghis đã một mình cầu nguyện trên một ngọn núi, cúi mình và trình diễn trường hợp của mình lên ” những người bảo vệ siêu nhiên ” của ông, miêu tả sự bất bình, những sự tra tấn và giết hại mà nhiều thế hệ dân tộc bản địa ông đã phải chịu dưới bàn tay người Nữ Chân. Và ông biện hộ rằng ông không phải là người bày ra cuộc chiến tranh với người Nữ Chân và không gây nên những sự cãi nhau .Năm 1211, Thành Cát Tư Hãn và quân đội của mình tiến công. Người Nữ Chân có một đội quân lớn và hiệu suất cao nhưng họ bị sức ép can đảm và mạnh mẽ cả của người Mông Cổ và cả những cuộc cuộc chiến tranh biên giới với người Tây Hạ. Họ cũng bị Trung Quốc tiến công ở phía nam, vua Nam Tống muốn tận dụng cuộc xung đột Nữ Chân-Mông Cổ để giải phóng miền bắc Trung Quốc. Nhưng người Nữ Chân đã buộc quân Trung Quốc phải tháo lui. Người Mông Cổ hưởng lợi từ việc người Trung Quốc luôn thua trận trong những thế kỷ trước để biến họ thành một quyền lực tối cao quân sự chiến lược can đảm và mạnh mẽ. Họ cũng tận dụng việc Nữ Chân kìm hãm mọi người. Người Mông Cổ sử dụng những mưu mẹo chinh phục và chia rẽ, sử dụng sự rộng lượng so với những người sát cánh với họ và khủng bố và máu so với những người không chịu. Họ tàn phá vùng nông thôn, tích lũy tin tức và chiến lợi phẩm, đẩy dân chúng đi phía trước họ, cắt đứt những con đường, và nhốt người Nữ Chân trong những thành phố của họ, nơi người dân Nữ Chân sẵn sàng chuẩn bị làm mưa làm gió. Họ dùng những lao động lính để tiến công những thành phố và trong việc điều hành quản lý những dụng cụ hãm thành Trung Quốc mà họ mới chiếm được. Người Mông Cổ có lợi thế ở khẩu phần ăn, gồm rất nhiều thịt, sữa và sữa chua, và họ hoàn toàn có thể nhịn ăn một hay hai ngày tốt hơn lính Nữ Chân, những người ăn ngũ cốc. Thành Cát Tư Hãn và quân đội của mình vượt qua Bắc Kinh và lao vào vùng TT miền bắc Trung Quốc. Các thành công xuất sắc quân sự chiến lược làm cho người dân ở những vùng bị chiếm có cảm xúc rằng Thành Cát Tư Hãn có được mệnh trời và rằng việc chống lại ông ta chính là chống lại trời .Vị vua Nữ Chân công nhận quyền lực tối cao Mông Cổ và chấp thuận đồng ý nộp cống, và, sau sáu năm cuộc chiến tranh, Thành Cát Tư Hãn quay trở lại Mông Cổ, để một trong những vị tướng giỏi nhất của mình ở lại những vị trí phòng thủ người Nữ Chân. Cùng quay về với Thành Cát Tư Hãn và đội quân Mông Cổ của ông là những kỹ sư, những người đã trở thành một bộ phận liên tục trong quân đội đó, và còn có cả những nhạc sĩ, phiên dịch, bác sĩ và người viết chữ, lạc đà và những toa xe hàng hóa bị tóm được. Trong số hàng có tơ, gồm cả áo tơ, đệm, chăn, áo choàng, thảm, tranh treo tường, đồ gốm, ấm sắt, vũ khí, nước hoa, đồ trang sức đẹp, rượu, mật ong, thuốc, đồng, bạc và vàng cùng nhiều thứ khác. Và sản phẩm & hàng hóa từ Trung Quốc đã trở thành một dòng chảy bền vững và kiên cố .Người Mông Cổ rất mừng khi quay về quê nhà, đất đai quê nhà họ cao, khô và lạnh hơn. Họ coi những người dân ở phía bắc Trung Quốc, những người ăn ngũ cốc như gia súc và sống gần nhau giống như những bầy vật nuôi. Nhưng họ thích những thứ mà Trung Quốc làm ra, và ở quê nhà họ đã có sự đổi khác. Dòng chảy liên tục của sản phẩm & hàng hóa Trung Quốc được cung ứng và phân phối công minh và phải xây những khu nhà để tích trữ sản phẩm & hàng hóa. Thành công trong cuộc chiến tranh đã làm biến hóa Mông Cổ – giống như người La Mã và người Ả rập cũng đã từng có .

Hốt Tất Liệt ở Trung Quốc và tiến tới Nhật Bản[sửa|sửa mã nguồn]

Hốt Tất Liệt.
Sau hai năm sẵn sàng chuẩn bị, quân đội của Mông Kha ( Mongke ) đã tiến vào khu vực Tứ Xuyên của Trung Quốc. Tại đó, năm 1259, Mông Kha chết trong chiến trận, và ông là vị Đại Hãn sau cuối quản lý từ Cáp Lạp Hòa Lâm ( Karakorum ) và là người sau cuối quản lý và điều hành quyền lực tối cao trên toàn đế chế Mông Cổ. Một đại chiến khác xảy ra về người sẽ trở thành Đại Hãn. Người kế tục Mông Kha là một trong những bạn bè của ông, người sau này được gọi là vị hãn Hốt Tất Liệt ( Khubilai ) – một người cháu 41 tuổi của Thành Cát Tư Hãn người đã chiến đấu bên cạnh Mông Kha ở Trung Quốc. Những người khác ở phía tây, muốn trở thành Đại Hãn công bố họ là Đại Hãn và xây dựng những vương quốc độc lập, dẫn tới sự chia rẽ làm thành tai ương của những đế chế .Từ thủ đô hà nội Bắc Kinh của mình, Hốt Tất Liệt liên tục sự nô dịch vùng nam Trung Quốc, bị cuốn rũ bởi sự giàu sang của nó, gồm cả thặng dư ngũ cốc và những thành thị dọc theo bờ biển phía nam Trung Quốc vốn thịnh vượng nhờ vào thương mại dọc bờ biển. Trung Quốc từ quanh Trường Giang đến phía nam là vùng to lớn nhất, có dân số đông nhất và có những nguồn lợi lớn nhất so với mọi vùng Mông Cổ từng chiếm được. Hốt Tất Liệt tìm cách thuyết phục nhà vua Tống khuất phục ông một cách tự do, và khi điều này không xảy ra ông đưa quân đội gồm nhiều sắc tộc ( gồm cả người Trung Quốc và Ba Tư ) lao sâu vào Trung Quốc, trong khi thủy binh của ông, do người Nữ Chân và Cao Ly điều khiển và tinh chỉnh, bơi về phía nam dọc theo bờ biển Trung Quốc. Cuộc xâm lăng lê dài mười sáu năm, và kết thúc vào năm 1276 – một năm sau khi một lái buôn người Venezia, Marco Polo đến Bắc Kinh .Hốt Tất Liệt, không can thiệp nhiều vào kinh tế tài chính Trung Quốc, và Khổng giáo không bị ảnh hưởng tác động nhiều, những lái buôn Trung Quốc sau khi trong thời điểm tạm thời gián đoạn lại liên tục đi buôn. Người Mông Cổ ít đồng nhất với người Trung Quốc, Hốt Tất Liệt không muốn thấy đội quân chiếm đóng của ông biến thành người Trung Quốc. Tuy nhiên, 1 số ít sự trộn lẫn giữa những kẻ chinh phục và người bị chinh phục đã diễn ra – phần lớn những binh sĩ Mông Cổ lấy vợ Trung Quốc .Sau khi củng cố sự quản lý của mình ở Trung Quốc, Hốt Tất Liệt gửi những đoàn sứ để nhu yếu Nhật Bản cống nạp và rình rập đe dọa trả đũa nếu họ không chịu. Từ triều đình ở Kyoto, người Nhật Bản vấn đáp, nói rằng giống như những kẻ quản lý khác, quốc gia của họ cũng có nguồn gốc thần tiên. Vì vậy, họ cho rằng, Nhật Bản không phải chịu thu phục bất kể kẻ nào, và họ mở màn sẵn sàng chuẩn bị cuộc chiến tranh. Hốt Tất Liệt tin rằng ông không hề được cho phép một sự Open của sự cưỡng lại của Nhật Bản. Năm 1274, từ phía nam Cao Ly, ông tung ra một cuộc tiến công – một lực lượng hỗn hợp Mông Cổ, Trung Quốc và Triều Tiên, với 600 đến 900 chiếc thuyền, 23.000 quân, máy bắn đá, tên lửa cháy được, cung và tên. Thời tiết xấu đã đẩy lùi lực lượng tiến công phải quay trở về khỏi những thay máu chính quyền của Nhật Bản : Kyushu. Vào mùa hè năm 1281, Hốt Tất Liệt lại cố một lần nữa, lần này ông gửi 4.000 tàu. Trong năm mươi ba ngày người Nhật giữ chân những kẻ xâm lược ở vị trí đổ xô chật hẹp ở Kyushu. Sau đó một trận bão lớn xảy ra. Người Mông Cổ lại rút lui, chỉ một nửa số quân về được tới Trung Quốc. Người Nhật coi cơn bão là một trận gió của thần – kamikaze ( thần phong ). Hốt Tất Liệt lại thấy được những số lượng giới hạn mà Hulegu đã gặp ở Trung Đông. Đây là nỗ lực ở đầu cuối nhằm mục đích xâm lược Nhật Bản cho tới tận năm 1945, tại Okinawa khi Kamikaze cũng là một từ đáng quan tâm .

Sự quản lý của Mông Cổ[sửa|sửa mã nguồn]

Những người Mông Cổ ở Trung Quốc quản lý với nhiều quan lại, binh lính và những người hầu hạ – Thổ Nhĩ Kỳ, Ả rập, một chút ít người Âu, Nữ Chân và Ba Tư. Người Mông Cổ theo truyền thống cuội nguồn của mình ủng hộ nhiều tôn giáo – không chỉ Phật giáo mà cả Hồi giáo, Đạo giáo và Thiên chúa giáo cùng được tôn thờ bởi những người Mông Cổ ở Trung Quốc. Và dưới sự quản lý của Mông Cổ, sự tác động ảnh hưởng của Khổng giáo trong triều đình giảm sút .Vua Mông Cổ quản lý Nước Trung Hoa là Hốt Tất Liệt, chết năm 1294 ở tuổi 79. Cháu nội của ông, Thiết Mộc Nhĩ ( Temur ), kế tục ông, độc lập với Nhật Bản và liên tục giữ được sự thịnh vượng đáng có. Thiết Mộc Nhĩ là người chu đáo và có năng lượng, nhưng những ông vua tiếp sau ông sau khi ông chết sớm vào năm 1307 lại yếu kém hơn ông và Hốt Tất Liệt. Trong hai sáu năm từ 1307 đến 1333 có bảy ông vua quản lý .Cháu trai của Thiết Mộc Nhĩ, Khúc Luật ( Külüg ) đã quản lý từ năm 1308. Ông chỉ định những người bất tài vào những vị trí cơ quan chính phủ, gồm cả những tu sỹ Phật giáo và Đạo giáo, và ông chi tiền vào những đền đài và hoàng cung hoang phí và tăng gấp ba nguồn cung tiền giấy. Sau cái chết của ông năm 1311, em trai ông, Ái Dục Lê Bạt Lực Bát Đạt ( Ayruabarwada ), nắm quyền lực tối cao ở tuổi hai sáu. Tuy nhiên Ái Dục Lê Bạt Lực Bát Đạt có trình độ quản lý trái chiều nổi lên chống lại ông trong triều đình vì coi ông là quá thân thiện với người Trung Quốc. Ông chết năm 1320, và con trai cả của ông, Thạc Đức Bát Lạt ( Shidebala ), kế tục, ở tuổi mười tám. Thạc Đức Bát Lạt đưa ra những cải cách chống tham nhũng, ủng hộ những người Phật giáo Tây Tạng chống lại Hồi giáo và bị án sát năm 1232. Ông được kế tục bởi Yesun Temur, người có phong thái truyền thống lịch sử Mông Cổ nhất. Những người ủng hộ ông tham gia vào việc ám sát Thạc Đức Bát Lạt, và ông tự tách mình khỏi họ và quay trở lại truyền thống lịch sử của Mông Cổ đối xử với mọi tôn giáo công minh .
Bản đồ quan hệ nước ngoài của nhà Minh những năm 1580.
Sự chống đối của người Trung Quốc với sự quản lý Mông Cổ tăng lên. Người Mông Cổ không chỉ khác người Trung Quốc ở ngôn từ mà còn ở cách ăn mặc và những thói quen khác, và người Trung Quốc coi người Mông Cổ là mọi rợ. Họ không thích cách siêu thị nhà hàng của người Mông Cổ, và họ coi người Mông Cổ bốc mùi ( vì bẩn ) .Bộ máy quân sự chiến lược Mông Cổ đã suy sút. Các đội quân thường thì của Mông Cổ đã bị đưa vào làm những việc trồng cấy để tự nuôi mình – có sử dụng nô lệ. Trong nhiều thập kỷ tự do năng lực chiến đấu của chiến binh Mông Cổ đã bị giảm. Một số chiến binh Mông Cổ cũng không thành công xuất sắc trong việc làm ruộng và mất ruộng đất. Một số thành những kẻ long dong, trong khi những sĩ quan Mông Cổ vẫn là một những tầng lớp quý tộc ăn lương tách biệt khỏi những binh sĩ thường thì .Khó khăn đã nổ ra giữa những người Mông Cổ ở Krym năm 1347, và khó khăn vất vả tàn phá người Mông Cổ ở Trung Quốc. Các trận lũ lụt tàn phá Trung Quốc. Các lực lượng quân đội đồn trú Mông Cổ liên tục chiếm giữ những điểm kế hoạch ở Trung Quốc, nhưng người Mông Cổ kém số lượng rất nhiều và không được chuẩn bị sẵn sàng để chiến đấu với cuộc nổi dậy lớn .Các sĩ quan chỉ huy Mông Cổ mở màn tinh chỉnh và điều khiển chính phủ nước nhà, và Thỏa Hoan Thiết Mộc Nhĩ ( Toghon Temur ) chuyển qua hình thức bán nghỉ hưu. Người ta bảo ông chỉ thích những chú bé đồng tính và cầu nguyện với những vị sư Phật giáo ở Tây Tạng. Sự trụy lạc của Thỏa Hoan Thiết Mộc Nhĩ và sự sùng bái của ông so với Phật giáo Tây Tạng càng làm tăng sự bất bình của những nhà Nho. Và những sự chống đối Toghon Temur nổi lên cả bên trong Phật giáo. Một giáo phái Phật giáo bí hiểm, Bạch Liên giáo, mở màn tổ chức triển khai làm mưa làm gió và tiên đoán sự Open của một đấng cứu thế Phật giáo .Mới đầu cuộc làm mưa làm gió diễn ra ở quanh Quảng Châu Trung Quốc năm 1352. Một nhà sư Phật giáo và là một chú bé cựu ăn mày, Chu Nguyên Chương, quẳng áo lễ, gia nhập làm mưa làm gió, và trí mưu trí khác người của mình đã giúp ông đứng vị trí số 1 đội quân khởi nghĩa. Tới năm 1355 cuộc làm mưa làm gió đã lan rộng ra phần lớn Trung Quốc, dẫn tới thực trạng vô chính phủ. Chu Nguyên Chương được lòng dân chúng bởi ông cấm quân lính cướp bóc. Năm 1356, Chu Nguyên Chương chiếm được Nam Kinh và biến nó thành Hà Nội Thủ Đô của ông, và ở đó ông được một tri thức Khổng giáo giúp sức tung ra những công bố cho ông và tổ chức triển khai những lễ nghĩ công bố Mệnh Trời. Và ông vượt mặt những đội quân làm mưa làm gió khác .Trong lúc ấy, người Mông Cổ đánh lẫn nhau, làm giảm sút năng lực đàn áp làm mưa làm gió của họ. Năm 1368, Chu Nguyên Chương lan rộng ra quyền trấn áp tới Quảng Châu Trung Quốc, cùng năm đó vị vua quản lý người Mông Cổ Thỏa Hoan Thiết Mộc Nhĩ bỏ chạy đến Cáp Lạp Hòa Lâm. Chu Nguyên Chương và quân đội vào Thành Phố Hà Nội cũ của Mông Cổ, Bắc Kinh và năm 1371 quân của ông đến Tứ Xuyên. Năm 1387 – sau hơn ba mươi năm cuộc chiến tranh – Chu Nguyên Chương đã giải phóng hàng loạt Trung Quốc. Và là nhà vua Trung Quốc ông lấy tên hiệu là Hồng Vũ và lập ra một triều đại mới – nhà Minh .
Bản đồ Đại Minh dưới thời Minh Thành tổ.
Điều lo toan tiên phong của vị vua mới ở Trung Quốc năm 1370 là sức mạnh quân sự chiến lược và ngăn cản sự hồi sinh của người Mông Cổ. Hoàng đế Hồng vũ lập ra những đội binh đồn trú tại những vị trí kế hoạch và lập lên một đẳng cấp và sang trọng quân đội cha truyền con nối tự kiếm sống bằng việc đồng áng và luôn chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc chiến tranh. Và Hồng vũ cho những tướng lĩnh của mình thành những tầng lớp quý tộc quân sự chiến lược mới .Các đội quân bị cấm làm tác động ảnh hưởng tới dân. Chế độ của Hồng vũ đã hành hình nhiều kẻ vi phạm pháp lý và bị nghi là mưu phản. Ông cấm những hội kín. Và ông tìm cách Phục hồi kinh tế tài chính. Các trang trại vốn bị tàn phá được Phục hồi và ông định cư cho nhiều nông dân tại những nơi từng là đất hoang và giảm thuế cho họ. Giữa năm 1371 và 1379 số lượng đất đai canh tác tăng lên gấp ba, và số thu về cũng vậy. nhà nước hỗ trợ vốn việc trồng cây và trồng lại rừng. Những con đê vốn bị sao lãng và những kênh được thay thế sửa chữa lại và hàng nghìn hồ chứa nước được kiến thiết xây dựng lại hay Phục hồi lại. Hồng Vũ chết năm 1398, ở tuổi bảy mươi. Và, như thường lệ, người đã gắng sức thu lấy quyền lực tối cao và lập ra một triều đình thường bị tiếp sau bởi những đứa con cháu kém năng lực hơn mình. Cái chết của Hồng Vũ dẫn tới một cuộc nội chiến bốn năm. Cháu của Hồng Vũ là Minh Huệ Đế được chọn làm người kế vị nhưng chỉ được ở ngôi trong vòng 5 năm. Chu Đệ, người chú của Huệ Đế đã lật đổ ngai vàng của cháu mình để trở thành Hoàng đế năm 1403, Chu Đệ – cũng được gọi là Hoàng đế Vĩnh Lạc ( Hạnh phúc vĩnh cửu ), được cho là sinh ra bởi một người thiếp người Triều Tiên. Ông quản lý tới năm 1424, sử dụng những hoạn quan làm điệp viên và chỉ định họ vào những chức vụ cao ở triều đình .Một trong những hoạn quan của nhà vua Vĩnh Lạc, Trịnh Hòa, là một người Hồi giáo, cha ông từng hành hương tới Mecca. Trịnh Hòa hiểu biết về quốc tế ít hơn người khác, và ông đứng vị trí số 1 một nhóm hoạn quan có chức tước ( can-do ) để thực thi những trách nhiệm đặc biệt quan trọng của nhà vua. Hoàng đế Vĩnh Lạc ra lệnh cho Trịnh Hòa triển khai những cuộc thám hiểm trên biển. Những nhà vua Minh học được từ người Mông Cổ những quan hệ hàng hải thoáng rộng và kỹ thuật. Dưới thời Mông Cổ, nhiều tàu hàng lớn của Trung Quốc chạy trên biển quanh Trung Quốc, gồm cả những chuyến đi tiếp tục chở ngũ cốc từ phía nam, dọc theo bờ biển, tới phía bắc. Và những tàu Trung Quốc đã kinh doanh qua Khu vực Đông Nam Á đến hòn đảo Lanka ( Sri Lanka ) và đến Ấn Độ .Nhà Minh không giữ việc kinh doanh này nữa, cuộc thám hiểm của Trịnh Hòa khởi đầu năm 1405, không phải vì mục tiêu thương mại mà để thám hiểm địa lý và ngoại giao – một cuộc thám hiểm với sáu mươi ba tàu và 27.000 người. Sáu cuộc thám hiểm sau đó cũng được Trịnh Hòa chỉ huy, cuộc ở đầu cuối năm 1433 dưới triều vua Minh Tuyên Tông, tức Tuyên Đức đế .Các cuộc thám hiểm tới tận Surabaya ở đào Java, và họ đến Ấn Độ và sáu đó là Mogadishu ở bờ biển Châu Phi, Hormuz ở Vịnh Ba Tư, và lên đến biển Đỏ ở Jeddah. Họ trao đổi quà Tặng Ngay, và những hương liệu hiếm, những loại cây và quái vật, gồm cả hươu cao cổ, cũng được mang về Trung Quốc .Trung Quốc có đội thủy quân lớn nhất quốc tế, với ước tính 317 tàu, một số ít chiếc dài đến 440 feet và rộng 180 feet, những chiếc tàu có từ bốn đến chín cột buồm cao tới 90 feet, và với đội thủy thủ lên đến 500 người. Nhưng sự chú ý quan tâm của Trung Quốc vào một đội ngũ hàng hải to lớn và những tàu buôn đã bị che mờ bằng sự lo ngại về bảo vệ quân sự chiến lược trên đất liền. Các cố gắng nỗ lực nhằm mục đích trấn áp An Nam không thành công xuất sắc và rất đắt đỏ. Vào giữa thế kỷ người Mông Cổ thực thi những cuộc cướp bóc ở biên giới và là mối rình rập đe dọa lớn nhất với Trung Quốc. Cùng với việc độc lập từ sự quản lý Mông Cổ, tác động ảnh hưởng Khổng giáo đã tăng lên ở triều đình. Các nhà Nho xuất hiện ở mọi cấp quan liêu và vẫn tỏ ý thù địch so với thương mại và những tiếp xúc với quốc tế. Các nhà Nho rất ít hoặc không chú ý quan tâm đến sự tăng trưởng của Trung Quốc thành một quyền lực tối cao về thương mại trên biển .Với sự thoát khỏi sự quản lý Mông Cổ, những nhà chỉ huy Trung Quốc hăm hở Phục hồi những thứ thuộc về Trung Quốc, gồm cả việc chạy tàu trên những kênh đào của Trung Quốc – vốn không được sửa chữa thay thế dưới thời Mông Cổ. Họ coi thương mại trong nước là đủ. nhà nước chấm hết hỗ trợ vốn cho những cuộc thám hiểm hàng hải, và với tư tưởng co lại bên trong, cơ quan chính phủ đặt ra ngoài vòng pháp lý việc những chiếc tàu nhiều cột buồm rời khỏi Trung Quốc. Sự tăng trưởng của quốc tế thương mại trên biển để dành cho người khác .
Việc truyền ngôi từ cha sang con một lần nữa lại làm sự chỉ huy mất năng lực. Vào năm 1506 Chính Đức, một đứa trẻ mười bốn tuổi con vua Minh là Hoằng Trị nối ngôi. Hoằng Trị đã cảnh báo nhắc nhở rằng con mình là Chính Đức rất có xu thế về tình yêu sự thuận tiện và chơi bời. Và Chính Đức trở thành một người quản lý thích vui chơi như âm nhạc, đấu vật, ảo thuật và nhào lộn, ông cũng thích cưỡi ngựa, bắn cung và săn bắn, và không quan tâm lắm tới việc làm vương quốc. Chính Đức bị ốm và chết năm 1521 ở tuổi 31, và vì ông không có con trai, quyền lực tối cao được trao cho một trong những đứa con nuôi của ông, Gia Tĩnh, người mới mười lăm tuổi. Vị hoàng hậu nhiếp chính và một Đại thư ký quản lý trong một thời hạn. Quyền lực của những hoạn quan bị kiềm chế và sự phong phú mà những hoạn quan đã tích góp được bị sung công : 70 hòm vàng và 2200 hòm bạc của riêng một hoạn quan. Nền kinh tế tài chính được Phục hồi. Nhưng ở đầu cuối thì Gia Tĩnh cũng lớn và vị Đại thư ký chết. Sau đó cơ quan chính phủ ngập ngừng khi Gia Tĩnh chú tâm vào Đạo giáo và sự bất tử. Ông chi tiền vào kiến thiết xây dựng những đền Đạo giáo, nhưng chủ nghĩa duy linh của ông không biến ông thành một vị vua xứng danh và tối thiểu trong mắt của mười tám người thiếp của ông. Năm 1542 họ thủ đoạn bóp cổ ông khi ông đang ngủ. Tất cả số họ bị hành hình trừ người thiếp đã cảnh báo nhắc nhở trước cho hoàng hậu. Gia Tĩnh làm rất ít để cải tổ Trung Quốc về mặt quân sự chiến lược. Các thuộc địa ở biên giới chỉ có khoảng chừng bốn mươi Phần Trăm số người có dự tính chống lại người Mông Cổ và những tộc dân khác. Các sư đoàn trong nước không có được mười Phần Trăm sức mạnh đúng đắn của mình. nhà nước không trả lương cho binh lính bằng với khẩu phần. Cái chết và sự đào ngũ làm giảm số quân, và nhiều người trong số họ bị tuyển vào lính mà không muốn mất mạng trong những trận chiến .Người Mông Cổ ở phía đông bắc đã liên hiệp lại dưới một người con cháu của Thành Cát Tư Hãn và đang triển khai những cuộc tiến công vào Trung Quốc. Trong một tháng thuộc năm 1542 họ đốt nhà cửa, đánh cắp gia súc, ngựa và tàn sát, như được viết lại, hơn 200.000 người. Năm 1550, người Mông Cổ tiến về cổng thành Bắc Kinh và cướp bóc và đốt cháy những vùng ngoại ô. Các cuộc cuộc tiến công cũng đến từ những người Trung Quốc ( bị cho là người Nhật, uy khấu ) có dính đến buôn lậu với người quốc tế. Những người đó lập nên những cơ sở ở bờ biển và cướp bóc hay chiếm những làng mạc và những thị xã ở gần sông .Một đội quân tư nhân, do Thích Kế Quang tổ chức triển khai, sau cuối đã vượt mặt những quân ăn cướp từ bờ biển, trong khi Gia Tĩnh vẫn mải mê với Đạo giáo. Gia Tĩnh rút khỏi việc điều hành chính phủ trong một thời hạn dài, và những cuộc nghiên cứu và điều tra về Đạo giáo của ông cho một đời sống vĩnh cửu trải qua những loại thuốc ma thuật dẫn tới việc ông chết vì thuốc độc năm 1566. Con của Gia Tĩnh, Long Khánh, cũng không quan tâm tới việc trị nước. Nhưng ông đã trục xuất mọi người Đạo giáo ra khỏi triều đình, và một vị quan trong triều là Trương Cư Chính, đã thương lượng tự do với người Mông Cổ. Long Khánh quản lý đến năm 1572 và được nối ngôi bởi Vạn Lịch, người quản lý tới năm 1620, trong 47 năm – quy trình tiến độ quản lý dài nhất ở Trung Quốc từ đầu đời Hán mười bảy thế kỷ trước đó .
Một con hươu cao cổ được mua từ châu Phi dưới thời Thành Tổ (1414). Người Trung Hoa cho rằng đây là con kỳ lân.
Mặt sau của đàn tỳ bà được trang trí từ triều đại nhà Minh
Vạn Lịch lên làm vua lúc mười tuổi, và chính sách của ông khởi đầu với sự chỉ huy của mẹ ông và Trương Cư Chính. Họ lập lại kỷ luật và sự hiệu suất cao trong chính phủ nước nhà. Tài chính được không thay đổi, và những cuộc tiến công vào biên giới Trung Quốc bị đẩy lùi. Nhưng sau khi Vạn Lịch đã lớn, và Trương Cư Chính chết, lịch sử vẻ vang gần đó của những vua Trung Quốc lại lặp lại. Vạn Lịch ngày càng sao nhãng việc vương quốc. Các vị trí cơ quan chính phủ bỏ trống, và người dân mòn mỏi ở trong tù vì không có người nào xét xử họ. Vạn Lịch được cho phép những hoạn quan có được ảnh hưởng tác động ở triều đình. Các hoạn quan lấy tiền thuế của ngân khố vương quốc làm của riêng. Khi một vùng đất bị tàn phá bởi động đất, lũ lụt hay hạn hán, Vạn Lịch muốn cứu tế, nhưng có rất ít ( nếu có ) cứu tế được thành hiện thực. Và những người dân mất kỳ vọng lại tụ tập thành băng đảng và làm mưa làm gió .Thuế cao liên tục đè nặng lên người dân nhưng không với tới những tầng lớp trên cao. Hàng triệu ở những tầng lớp trung gian dính dáng tới việc thu thuế, lấy phần của họ trước khi nộp tới triều đình. Tại một số ít hành tỉnh, nửa số thuế bị quý tộc địa phương chiếm giữ. Một số người có tiền dư đem cho vay với lãi suất vay cắt cổ, và Vạn Lịch tiêu hàng đống tiền nhà nước vào những hoàng cung và những đồ xa xỉ cho mái ấm gia đình. Trong lúc đó, Vạn Lịch trở nên béo đến mức ông không hề đứng dậy được .Trung Quốc vốn khôn khéo nhưng có quá ít chỉ huy tri thức chủ trương cải cách chính trị và xã hội. Các tri thức ủng hộ sự thanh thản qua việc rút lui hay quay về sự tuân phục truyền thống lịch sử và sự quản lý độc tài đúng đắn. Không giống những tầng lớp tư sản ở châu Âu, không có nhiều người Trung Quốc nghĩ tới việc tìm ra những giải pháp tốt hơn nhằm mục đích tăng hiệu suất trải qua nâng cấp cải tiến công cụ – trong khi những người lao động nghĩ về yếu tố này lại không có phương tiện đi lại để cải tổ công cụ phúc lợi .Tầng lớp tiểu quý tộc Trung Quốc, luôn là những nhà Nho ở cả trong việc trồng cấy và trong cơ quan chính phủ, đã trở thành xa lánh hơn khỏi chính phủ nước nhà và quay sang phía Phật giáo và bảo trợ cho nhà chùa Phật giáo. Điều này được thôi thúc bởi những đại chiến bè đảng bên trong Khổng giáo và bởi những rủi ro tiềm ẩn từ việc quyền lực tối cao nằm trong tay hoạn quan. Các môn sinh Khổng giáo không thích sự suy tàn trong những tiêu chuẩn Khổng giáo. Các nhà Nho bị chia rẽ thành nhiều phe phái. Nhiều phe Khổng giáo tư nhân tăng trưởng, trong khi rất ít người theo Khổng giáo tìm thấy lỗi của chế độ quân chủ hay chuyên chế. Các nhà Nho liên tục coi sự cứu rỗi linh hồn trong việc gia nhập vào việc cư xử theo đạo đức hơn là đổi khác thể chế. Và họ liên tục coi thương mại và nghề thủ công bằng tay là những thứ dành cho những tầng lớp bên dưới .Mức độ rút khỏi việc làm vương quốc của Vạn Lịch rốt cuộc có lợi cho thương mại và kinh doanh. Trung Quốc sản xuất đồ sứ, tơ và vải bông. Một nền kinh tế tài chính tiền tệ đúng đắn tăng trưởng, và những thành phố đang tăng trưởng của Trung Quốc có 1 số ít những nhà buôn phong phú. Nông nghiệp Nước Trung Hoa cũng tân tiến – với 1 số ít loại ngũ cốc mới như ngô, khoai lang và lạc từ châu Mỹ. Điều này góp thêm phần vào sự vươn lên của Trung Quốc – tới 100 triệu người – gấp đôi dân số khoảng chừng năm 1368, khi nhà Minh mới mở màn. Nhưng không nhiều của cải được dùng vào việc góp vốn đầu tư cho tăng trưởng kinh tế tài chính. Thay vì góp vốn đầu tư vào thương mại, tiền thường được dùng trong việc cho vay với lãi suất vay cắt cổ bảo đảm an toàn hơn. Hơn nữa, chính phủ nước nhà sử dụng thương mại như một nguồn gia tài, và quan điểm của Khổng giáo coi thương mại là hổ thẹn, những tầng lớp Trung Quốc giàu sang – tiểu quý tộc và những lái buông giàu sang – tiêu rất nhiều tiền vào việc tiêu thụ. Các thương nhân cũng như những chủ đất phong phú thường coi góp vốn đầu tư vào đất đai là cách tốt hơn góp vốn đầu tư tăng trưởng kinh doanh. Đa phần công nghiệp là bằng tay thủ công trong tay những nông dân, và ngay khi sức sản xuất của họ tăng lên, nó sẽ bị làm giảm xuống bởi những chủ đất. Cũng vậy, chính phủ nước nhà hỗ trợ vốn cho những phường hội bằng tay thủ công và đưa ra những pháp luật cấm cạnh tranh đối đầu và tăng trưởng. Các ngành công nghiệp thường bị ép buộc phải bán hàng cho cơ quan chính phủ với giá quá thấp. Phát triển thương mại bị cản trở bởi những người dân thường không hề tăng năng lực tiêu thụ. Và cơ quan chính phủ liên tục áp đặt những số lượng giới hạn so với ngoại thương, gồm cả việc cấm những lái buôn Trung Quốc đi ra biển .Thay vì những lái buôn Trung Quốc đến châu Âu, những lái buôn châu Âu lại tới Trung Quốc. Vào khoảng chừng giữa thời quản lý của Vạn Lịch, những thương gia Hà Lan và Anh đã đến bờ biển Trung Quốc. Các nhà truyền giáo Thiên chúa, Matteo Ricci, đến Trung Quốc ở Ma Cao năm 1582. Ông lấy tên là Li Mateo và biến mình thành phục tùng người Trung Quốc bằng cách đồng ý ăn mặc như một môn đồ Khổng giáo, và ông biến Thiên chúa giáo thành dễ gật đầu hơn so với người Trung Quốc bằng cách liên kết nó với những tư tưởng Khổng giáo. Ông định cư ở Nam Kinh, và học tiếng Trung Quốc và văn học tầm cỡ Trung Quốc, và bày tỏ sự tôn trọng so với mạng lưới hệ thống quản lý độc tài và ưu tiên, Ricci được những tri thức và quý tộc Trung Quốc gật đầu .Đầu năm 1601, Ricci nhận được giấy phép đến Bắc Kinh, nơi ông trình diễn với triều đình cây đàn clavico, một map quốc tế và hai chiếc đồng hồ đeo tay có chuông báo giờ. Ông ra mắt mình với triều đình là một kẻ thần dân hèn mọn của Vạn Lịch và rất quen thuộc với ” trời hình cầu, địa lý, hình học và toán học “. Ricci khuấy động sự quan tâm và sự nhận thức về những văn minh kỹ thuật của phương Tây. Và giấy phép hoạt động giải trí ở Trung Quốc được cho phép Ricci lan rộng ra Thiên chúa giáo ở đó, tới năm 1610 Trung Quốc có hơn ba trăm nhà thời thánh Thiên chúa .
Vạn Lịch chết ở tuổi năm bảy, khá già cho một người béo nặng như ông. Người kế ngôi ông là Quang Tông trị vì chưa đầy một tháng trong năm 1620. Hy Tông, mới mười lăm tuổi và dốt nát lên ngôi. Sự rút lui của nhà vua khỏi việc làm vương quốc tiếp nối. Hy Tông thích nghề thợ mộc trong khi triều đình và cỗ máy hành chính bị ép chế bởi những hoạn quan, Ngụy Trung Hiền, người xua đuổi bất kể ai khỏi chức vụ chính phủ nước nhà nếu ông nghĩ rằng hoàn toàn có thể không trung thành với chủ với ông .Nổi loạn Open năm 1624, được đứng vị trí số 1 bởi sáu nhà Nho đang nỗ lực phục hưng Khổng giáo ” chính thống “. Họ được gọi là sáu anh hùng. Họ là những kẻ mộng mơ và thích phục hưng đạo đức hơn là tổ chức triển khai một cuộc đấu tranh vũ trang, và, giống như nhà Nho Vương Mãng nhiều thế kỷ trước, họ đã phải trả giá bằng mạng sống của mình. Họ bị tra tấn và đánh đến chết, và bảy trăm người ủng hộ họ bị thanh trừng khỏi những vị trí chính phủ nước nhà .Một số người ở Trung Quốc Tóm lại rằng sự khủng bố của Ngụy Trung Hiền và sự gật đầu thụ động của Thiên Khải chỉ ra rằng triều Minh đã mất Thiên mệnh. Hy Tông chết năm 1627 và được kế tục bởi đứa em nhu nhược, Nghị Tông, và dưới thời Nghị Tông Trời có vẻ như can thiệp chống lại nhà Minh, vì Trung Quốc ( và nhiều vùng khác trên quốc tế ) phải chịu thực trạng thời tiết xấu không bình thường : trời lạnh, hạn hán và lũ lụt từ việc mưa quá nhiều. Cũng vậy thực trạng suy đốn thương mại đã tăng trưởng ở châu Âu những năm 1620, có một số ít ảnh hưởng tác động đến Trung Quốc. Khắp nước Trung Quốc, người dân nổi lên làm mưa làm gió. Về quân sự chiến lược nhà vua vẫn yếu kém. Và nhiều cuộc đột nhập lại Open ở phía bắc – không phải từ phía người Mông Cổ mà từ Mãn Châu, những cuộc đột nhập từ nơi mà ngày này ta gọi là Manchuria .Chính người Trung Quốc đã tăng trưởng kiểu canh tác của mình đến Mãn Châu. Ở vùng Cát Lâm, hậu duệ của những người Nữ Chân bán du cư đã lập lên nhà Kim ở phía bắc Trung Quốc năm 1100. Tới đầu năm 1600, trong số họ, Nỗ Nhĩ Cáp Xích ( Nurhaci ) đã thống nhất những bộ tộc Mãn Châu dưới quyền quản trị của mình. Con kế vị của ông, Hoàng Thái Cực, quản lý từ Thẩm Dương, gọi thần dân của mình là Mãn tộc. Ông link với những bộ lạc Mông Cổ, lập một thỏa thuận hợp tác với người Triều Tiên và dự tính một cuộc tiến công Trung Quốc .[ 29 ]
Người Mãn Châu lập nên nhà Thanh vào năm 1636 và vẫn triển khai những cuộc xâm nhập vào phía bắc Đại Minh mà cùng lúc dân cư Trung Quốc nổi dậy chống lại vua Sùng Trinh. Năm 1644 quân khởi nghĩa Lý Tự Thành tràn vào Bắc Kinh. Sùng Trinh tự treo cổ .Quân Thanh tiến vào Trung Quốc, đánh bại quân khởi nghĩa Lý Tự Thành. Trong bảy năm tiếp theo những cuộc chiến đấu bên ngoài Bắc Kinh tiếp nối, người Mãn Châu chiếm được những vị trí quân sự chiến lược kế hoạch, những người ủng hộ nhà Minh chạy sang Đài Loan, và không chịu hàng Mãn Châu mãi tới tận năm 1683. Mãn Châu nắm quyền ở Bắc Kinh và ở đầu cuối chiếm hàng loạt Trung Quốc. Các vua Trung Quốc giờ đây thuộc mái ấm gia đình Mãn Châu gọi là nhà Thanh, một triều đại quản lý tới tận đầu thế kỷ 20 ( 1912 ) .Một số ít người Trung Quốc chọn cái chết thay vì Giao hàng cho nhà Mãn Châu. Nhưng người Mãn Châu – không khi nào vượt quá hai Xác Suất dân số Trung Quốc – hoàn toàn có thể quản lý Trung Quốc do tại sự phục tùng của người Trung Quốc. Người Mãn Châu sử dụng Khổng giáo làm ủng hộ chính quyền sở tại chính trị, thôi thúc học tập cổ xưa và sự sùng kính tổ tiên, gồm cả ý tưởng sáng tạo rằng nhà vua quản lý bằng đức hạnh của lòng tốt của mình. Người Trung Quốc chiếm nhiều vị trí trong triều đình quan lại nhà nước Mãn Châu .Các vị nhà vua Mãn Châu giữ quyền quân sự chiến lược ngoài tay người Trung Quốc và trong tay những chàng trai người Mãn Châu, và họ tìm cách ngăn cản những người Mãn Châu không bị đồng nhất bởi Trung Quốc. Người Mãn Châu ở Trung Quốc bị bắt buộc phải dành cả đời để đi lính. Họ bị cấm tham gia kinh doanh và lao động, và cấm cưới người Trung Quốc .Với tự do do người Mãn Châu mang lại cho Trung Quốc, sự thịnh vượng và sự tăng trưởng dân số lại diễn ra, và thương mại với châu Âu tăng lên. Một vị vua Mãn Châu, Khang Hi quản lý sáu mốt năm từ 1661 đến 1722 và sẽ được coi là vị vua vĩ đại nhất Trung Quốc. Ông được những người theo đạo Thiên chúa ở Trung Quốc tán dương về ” trái tim sang trọng và quý phái “, sự mưu trí cùng trí nhớ tuyệt vời của ông, khẩu vị đọc của ông cũng như việc ông là ” vị vua toàn bị so với mọi xúc cảm của mình. ”

Trung Quốc tới đại chiến Nha phiến lần 1[sửa|sửa mã nguồn]

Dân số Trung Quốc đã tăng gấp đôi từ 1700 và 1794 tới 313 triệu người. Sự lan rộng ra trồng trọt ở những tỉnh Giang Tây và Hồ Nam đã tàn phá hầu hết rừng ở đó. Đài Loan lúc này đã là một phần của Trung Quốc, bị sáp nhập từ năm 1683, và một cuộc tìm hiểu dân số năm 1811 cho thấy số dân Trung Quốc ở Đài Loan gần đến hai triệu người. Năm 1756 và 1757 quân đội của vua Càn Long đã lan rộng ra biên giới đến điểm cực tây của mình, và ông quản lý cả Tây Tạng lẫn Mông Cổ .Sản xuất nông nghiệp ở Trung Quốc không tăng kịp với mức tăng dân số, và vì không có lương thực giá rẻ, người dân thường Trung Quốc không có tiền để mua bất kể thứ gì khác, và không có bùng nổ trong sản xuất và trong việc thuê người thất nghiệp. Trung Quốc xuất khẩu trà sang Anh Quốc, làm đồ sứ để xuất khẩu và sản xuất tơ tằm và hàng bông, nhưng lao động đầy rẫy giá rẻ đến mức giống như nô lệ, nó làm giảm bớt sự khuyến khích góp vốn đầu tư vào máy móc. Các thương gia không ở trong một thiên nhiên và môi trường khuyến khích sự link, cơ quan chính phủ cung ứng ít bảo mật an ninh cho những thương gia và những doanh nghiệp tư nhân. Kinh tế không phải là một yếu tố đáng quan tâm của những người có nhiều ảnh hưởng tác động. Những người có thời hạn rỗi rãi để học tập không thích chăm sóc đến kỹ thuật. Họ thích văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ, Khổng giáo và tôn giáo .Trung Quốc bị quản lý một cách chuyên quyền và thần quyền bởi vua Mãn Châu từ thị tộc Ái Tân Giác La ở vùng Mãn Châu, nhà Thanh, đã cầm quyền từ năm 1644. Từ hoàng cung đế quốc, tại Tử cấm thành, Bắc Kinh, nhà Thanh giữ quân đội ở Mãn Châu và tìm cách giữ sự độc lạ của người Mãn Châu khỏi người Trung Quốc, trong khi vẫn ủng hộ nghệ thuật và thẩm mỹ Trung Quốc và tự giáo dục mình bằng tư tưởng Khổng giáo chính thống .Vào cuối thế kỷ 18, sự thiếu thốn đất đai, tham nhũng trong chính sách quan liêu và quân sự chiến lược, và sự bần cùng hóa đã tạo ra thực trạng náo động. Người dân thường biểu lộ sự bất bình trải qua những tổ chức triển khai tôn giáo, những tổ chức triển khai bắt buộc giữ bí hiểm đương đầu với chính quyền sở tại đế quốc thù địch. Một tổ chức triển khai tôn giáo chống Mãn Châu bị bần cùng hóa ở một vùng núi miền trung Trung Quốc đã tiên đoán sự giáng sinh của đức Phật, sự tái lập triều Minh và sự cứu rỗi cho những người ủng hộ họ. Nó tự tin tung ra một trào lưu chống thuế. Từ năm 1796 đến 1804, khắp Trung Quốc những hội kín làm mưa làm gió chống chính quyền sở tại Mãn Châu. Đây được gọi là Khởi nghĩa Bạch Liên giáo. Vua Gia Khánh ( 1796 – 1820 ) theo đuổi một chương trình có mạng lưới hệ thống nhằm mục đích tái lập tự do, gồm cả việc tàn phá những băng đảng du kích kháng chiến và ân xá cho những kẻ hòn đảo ngũ .Bạo lực lại diễn ra năm 1813 khi những kẻ làm mưa làm gió có sự trợ giúp của những hoạn quan trong triều, chút nữa ám sát được vua Gia Khánh. Đây là loạn Quý Dậu ( 癸酉之变 ). Một trong những chỉ huy của nó, Lâm Thanh ( 林清 ), đã công bố mình là hiện thân của đức Phật và nói rằng những chỉ huy khác của trào lưu, Lý Văn Thành ( 李文成 ) sẽ quản lý trên Trái Đất như thể ” Vua của loài người “. Nhưng điều này bị quân đội của vua Gia Khánh ngăn ngừa. Lý Văn Thành và hơn 70.000 người khởi nghĩa bị giết hại .

Ngoại xâm và bạo loạn[sửa|sửa mã nguồn]

Một bức hình biếm họa của Pháp cuối những năm 1890. “Miếng bánh Trung Quốc” đang được chia nhau bởi Anh, Đức, Nga, Pháp, Nhật.
Một trong những yếu tố lớn ở thế kỷ 19 của Trung Quốc là phương pháp đối phó với những nước khác bên ngoài. Trước thế kỷ mười chín, Đế chế Trung Quốc là cường quốc bá chủ ở châu Á. Tuy nhiên, trong thế kỷ 18, những đế chế châu Âu dần lan rộng ra ra khắp quốc tế, khi những nước châu Âu tăng trưởng những nền kinh tế tài chính hùng mạnh dựa trên thương mại hàng hải. Mặt khác, đế chế Trung Quốc rơi vào thực trạng tù hãm sau nhiều thế kỷ đứng vị trí số 1 quốc tế. Tới cuối thế kỷ 18, những thuộc địa của châu Âu đã được lập nên ở gần Ấn Độ và trên những hòn hòn đảo hiện là những vùng thuộc Indonesia, trong khi Đế quốc Nga đã sáp nhập những vùng phía bắc Trung Quốc. Ở thời những cuộc cuộc chiến tranh của Napoléon, Anh Quốc từng muốn xây dựng liên minh với Trung Quốc, gửi những hạm chiến tàu tới Hồng Kông mang theo quà Tặng Kèm gửi tới vị Hoàng đế, gồm nhiều vật phẩm được sản xuất bởi những kỹ thuật và phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật mới nhất của châu Âu thời kỳ đó. Khi những phái đoàn Anh nhận được một lá thư từ Bắc Kinh lý giải rằng Trung Quốc không cảm thấy ấn tượng trước những thành tựu của châu Âu và rằng triều đình Trung Quốc sẵn lòng nhận sự kính trọng của vua George III nước Anh, chính phủ nước nhà Anh cảm thấy bị xúc phạm và từ bỏ mọi kế hoạch nhằm mục đích thiết lập những quan hệ với nhà Thanh .Năm 1793, nhà Thanh chính thức cho rằng Trung Quốc không cần tới những hàng hóa châu Âu. Vì thế, những lái buôn Trung Quốc chỉ gật đầu dùng bạc làm vật trao đổi cho sản phẩm & hàng hóa của họ. Nhu cầu to lớn của châu Âu so với những sản phẩm & hàng hóa Trung Quốc như tơ, trà, và đồ sứ chỉ có thế được cung ứng khi những công ty châu Âu rót hết số bạc họ có vào trong Trung Quốc. Tới cuối những năm 1830, những chính phủ nước nhà Anh và Pháp rất quan ngại về những kho dự trữ sắt kẽm kim loại quý của họ và tìm cách đưa ra một phương pháp trao đổi mới với Trung Quốc – và cách tốt nhất là đầu độc Trung Quốc bằng thuốc phiện. Khi nhà Thanh tìm cách cấm kinh doanh thuốc phiện năm 1838, Anh Quốc đã tuyên chiến với Trung Quốc .Chiến tranh nha phiến lần thứ nhất cho thấy sự lỗi thời của quân đội Trung Quốc. Dù có quân số áp đảo so với người Anh, kỹ thuật và giải pháp của họ không hề so sánh với những cường quốc kỹ thuật thời ấy. Hải quân nhà Thanh, gồm toàn những tàu gỗ và không phải là đối thủ cạnh tranh của những tàu chiến bọc thép chạy hơi nước của Hải quân Hoàng gia Anh. Binh sĩ Anh sử dụng súng có rãnh xoắn và pháo binh vượt trội thuận tiện tàn phá những lực lượng nhà Thanh trên mặt trận. Việc nhà Thanh đầu hàng năm 1842 ghi lại một tai ương mang tính quyết định hành động và nhục nhã của Trung Quốc. Trung Quốc bắt buộc phải gật đầu thua trận và thừa nhận những nhu yếu của Anh Quốc. Với Hiệp ước Nam Kinh năm 1842, kỹ trên tàu chiến Cornwallis, Trung Quốc gật đầu kinh doanh với Anh Quốc. Họ chấp thuận đồng ý một mức thuế quan ” đúng mức và không thay đổi ” và Open những cảng ở Quảng Châu Trung Quốc, Hạ Môn, Phúc Châu, Ninh Ba và Thượng Hải cho những thương nhân quốc tế và trao cho người Anh bất kể sự nhượng bộ nào mà Trung Quốc trao cho những cường quốc khác. Trung Quốc gật đầu trả cho Anh Quốc một khoản bồi thường 20.000.000 đô la bạc và nhượng hòn đảo Hồng Kông cho Anh Quốc .Điều đó cho thấy nhiều thực trạng tồi tệ của cơ quan chính phủ nhà Thanh và khiến cho nhiều cuộc khởi nghĩa chống chính sách diễn ra. Cuộc khởi nghĩa Thái bình thiên quốc bùng nổ vào giữa thế kỷ 19 phản ánh tư tưởng chống Mãn Châu rình rập đe dọa sự không thay đổi của nhà Thanh. Tuy nhiên, số lượng thương vong kinh điển của cuộc khởi nghĩa này – tới 30 triệu người – và sự tàn phá nghiêm trọng những vùng đất to lớn ở phía nam quốc gia vẫn còn bị che mờ bởi một cuộc xung đột khác. Dù không đẫm máu bằng, nhưng quốc tế bên ngoài cùng với những tư tưởng và kỹ thuật của nó đã có một tác động ảnh hưởng rất lớn và sau cuối mang lại tác động ảnh hưởng có tính cách mạng so với một triều đình nhà Thanh đang ngày càng suy yếu và xê dịch .Các cường quốc phương tây, chưa hài lòng với Hiệp ước Nam Kinh, chỉ miễn cưỡng tương hỗ nhà Thanh trong việc tàn phá những cuộc nổi dậy Thái Bình Thiên Quốc và cuộc khởi nghĩa Niệm Quân. Thu nhập của Trung Quốc giảm sút rõ ràng trong thời hạn cuộc chiến tranh khi nhiều vùng đất canh tác to lớn bị hủy hoại, hàng triệu người thiệt mạng và số lượng binh lính phần đông cũng như trang bị vũ khí cho họ để chiến đấu. Năm 1854, Anh Quốc tìm cách đàm phán lại Hiệp ước Nam Kinh, thêm vào những lao lý được cho phép những thương gia người Anh đi lại trên sông ngòi Trung Quốc và lập một đại sứ quán thường trực của họ tại Bắc Kinh. Điều khoản sau cuối này xúc phạm tới chính quyền sở tại nhà Thanh và họ đã phủ nhận ký kết, gây ra một cuộc cuộc chiến tranh khác giữa hai bên. Cuộc cuộc chiến tranh nha phiến lần thứ hai chấm hết với một thất bại nặng nề khác của Trung Quốc, với Hiệp ước Thiên Tân, Cùng những lao lý như : cho phép tàu thuyền người Anh hoàn toàn có thể tự do đi lại và neo đậu trên sông Dương Tử, bồi thường chiến phí và gật đầu lan rộng ra thêm 1 số ít hải cảng cho người quốc tế vào ra kinh doanh .

Thái hậu Từ Hy[sửa|sửa mã nguồn]

Chân dung Từ Hy Thái hậu những năm 1900.
Cuối thể kỷ 19, Trung Quốc nằm dưới quyền quản lý thực sự của Từ Hi Thái Hậu. Từ Hi đã ngấm ngầm triển khai cuộc thay máu chính quyền để tước quyền nhiếp chính của đại thần Túc Thuận theo di chiếu của tiên hoàng. Bà nắm quyền nhiếp chính và trở thành người đứng đầu không chính thức của Trung Hoa suốt 47 năm. Bà còn được biết tới bởi sự nhúng tay vào chính sự kiểu ” Thùy liêm thính chính ” ( 垂簾聽政-tức can thiệp chính trị từ sau hậu đài ) .Tới những năm 1860, triều đình nhà Thanh đã hủy hoại được những cuộc nổi dậy nhờ sự tương hỗ của lực lượng dân quân do những tầng lớp quý tộc tổ chức triển khai. Sau đó, cơ quan chính phủ Thanh liên tục xử lý yếu tố hiện đại hóa, từng được đưa ra trước đó với Phong trào tự cường. Nhiều đội quân văn minh được xây dựng gồm cả Hạm đội Bắc Hải ; tuy nhiên Hạm đội Bắc Hải đã bị tàn phá trong Chiến tranh Trung Nhật ( 1894 – 1895 ), khiến cho ngày càng Open nhiều lôi kéo cải cách sâu rộng hơn nữa. Đầu thế kỷ 20, nhà Thanh rơi vào thực trạng tiến thoái lưỡng nan. Nếu liên tục theo đuổi cải cách, họ sẽ khiến giới quý tộc bảo thủ mích lòng, nếu ngăn cản việc đó họ lại khiến những người theo đường lối cách mạng tức giận. Nhà Thanh tìm cách đi theo con đường trung dung, nhưng việc này lại khiến toàn bộ những bên cùng bất mãn .Mười năm trong tiến trình quản lý của Hoàng đế Quang Tự ( r. 1875 – 1908 ), áp lực đè nén của phương Tây so với Trung Quốc lớn tới mức họ phải từ bỏ mọi hình thức quyền lực tối cao. Năm 1898 Quang Tự nỗ lực triển khai Bách nhật duy tân ( 百日維新 ), còn được biết dưới cái tên ” Mậu Tuất biến pháp ” ( 戊戌變法 ), đưa ra những luật mới sửa chữa thay thế cho những lao lý cũ đã bị bãi bỏ. Những nhà cải cách, với đầu óc văn minh hơn như Khang Hữu Vi được tin tường và những người có đầu óc thủ cựu như Lý Hồng Chương bị gạt bỏ khỏi những vị trí quan trọng. Nhưng những ý tưởng sáng tạo mới đã bị Từ Hi dập tắt, Quang Tự bị nhốt trong cung. Từ Hi chỉ tập trung chuyên sâu vào việc củng cố quyền lực tối cao của riêng mình. Tại buổi lễ sinh nhật lần thứ 60, bà đã chi 30 triệu lạng bạc để trang trí và tổ chức triển khai, số tiền đã định dùng để nâng cấp cải tiến vũ khí cho Hạm đội Bắc Hải .Năm 1901, sau khi Đại sứ Đức bị ám sát, Liên quân tám nước ( 八國聯軍 ) cùng tiến vào Trung Quốc lần thứ hai. Từ Hi phản ứng bằng cách tuyên chiến với tám nước, nhưng chỉ một thời hạn ngắn đã để mất Bắc Kinh và cùng với Hoàng đế Quang Tự chạy trốn tới Tây An. Để đòi bồi thường chiến phí, Liên quân đưa ra một list những nhu yếu so với chính phủ nước nhà nhà Thanh, gồm cả một list những người phải bị hành quyết khiến cho Lý Hồng Chương, thuyết khách số một của Từ Hi, buộc phải đi đàm phán và Liên quân đã có 1 số ít nhượng bộ so với những nhu yếu của họ .

Sụp đổ triều đại, chấm hết thời phong kiến[sửa|sửa mã nguồn]

Phổ Nghi, Hoàng đế cuối cùng của lịch sử các triều đại Trung Quốc.
Tới đầu thế kỷ 20, hàng loạt những vụ náo động dân sự xảy ra và ngày càng tăng trưởng. Từ Hi và Hoàng đế Quang Tự cùng mất năm 1908, để lại một khoảng chừng trống quyền lực tối cao và một chính quyền sở tại TW không ổn định. Phổ Nghi, con trai lớn nhất của Thuần Thân Vương, được chỉ định làm người kế vị khi mới hai tuổi, và Thân Vương trở thành người nhiếp chính. Tiếp theo sự kiện này Tướng Viên Thế Khải bị gạt khỏi chức vụ của mình. Tới giữa năm 1911 Thuần Thân Vương lập ra ” nhà nước mái ấm gia đình hoàng gia “, một hội đồng quản lý của nhà nước Hoàng gia phần đông gồm hàng loạt những thành viên thuộc dòng họ Ái Tân Giác La. Việc này khiến những quan lại hạng sang như Trương Chi Động tỏ thái độ bất mãn .Cuộc Khởi nghĩa Vũ Xương diễn ra vào ngày 10 tháng 10 năm 1911, và tiếp sau đó là sự công bố xây dựng một chính phủ nước nhà TW riêng không liên quan gì đến nhau, Cộng hòa Trung Quốc, tại Nam Kinh với Tôn Dật Tiên làm chỉ huy lâm thời. Nhiều tỉnh khởi đầu ” ly khai ” khỏi quyền trấn áp của nhà Thanh. Chứng kiến thực trạng này, cơ quan chính phủ Thanh dù không muốn cũng buộc phải đưa Viên Thế Khải trở lại nắm quân đội, trấn áp Bắc Dương quân của ông, với tiềm năng nhằm mục đích hủy hoại những người cách mạng. Sau khi lên giữ chức Tể tướng ( 內閣總理大臣 Nội các tổng đại thần ) và lập ra chính phủ nước nhà của riêng mình, Viên Thế Khải còn tiến xa nữa khi buộc triều đình phải không bổ nhiệm nhiếp chính của Thuần Thân Vương. Việc không bổ nhiệm này sau đó được chính thức hóa trải qua những thông tư của Hiếu Định hoàng hậu .Khi Thuần Thân Vương đã buộc phải ra đi, Viên Thế Khải và những vị chỉ huy bên trong Bắc Dương quân của mình trọn vẹn nắm quyền chính trị của triều đình nhà Thanh. Ông cho rằng không có nguyên do gì để triển khai một cuộc cuộc chiến tranh gây nhiều tốn phí, đặc biệt quan trọng khi nói rằng cơ quan chính phủ nhà Thanh chỉ có một tiềm năng xây dựng một nền quân chủ lập hiến. Tương tự như vậy, cơ quan chính phủ của Tôn Dật Tiên muốn thực thi một cuộc cải cách dân chủ, vừa hướng tới quyền lợi của nền kinh tế tài chính và dân chúng Trung Quốc. Với sự được cho phép của Hiếu Định hoàng hậu, Viên Thế Khải khởi đầu đàm phán với Tôn Dật Tiên, người đã cho rằng tiềm năng của mình đã thành công xuất sắc trong việc lập ra một nhà nước cộng hòa và cho nên vì thế ông hoàn toàn có thể được cho phép Viên Thế Khải nhận chức vụ Tổng thống của nền Cộng hòa. Năm 1912, sau nhiều vòng đàm phán, Hiếu Định đưa ra một chiếu chỉ công bố sự thoái vị của Phổ Nghi vị hoàng đế nhỏ tuổi .Sự sụp đổ của nhà Thanh năm 1912 ghi lại sự kết thúc của hơn 2000 năm chính sách phong kiến Trung Quốc và sự khởi đầu của một tiến trình không ổn định lê dài .

Thời gian biểu

Trung Quốc văn minh[sửa|sửa mã nguồn]

Trung Hoa Dân Quốc ( từ năm 1912 )[sửa|sửa mã nguồn]

nhà nước lâm thời Trung Quốc Dân Quốc được xây dựng tại Nam Kinh vào ngày 12 tháng 3 năm 1912. Tôn Trung Sơn trở thành Tổng thống của Nước Trung Hoa Dân Quốc nhưng ông đã chuyển giao quyền lực tối cao cho Viên Thế Khải, người chỉ huy Tân quân. Trong vài năm tiếp theo, họ Viên triển khai bãi bỏ những hội đồng cấp vương quốc và cấp tỉnh và công bố mình là nhà vua của Đế quốc Nước Trung Hoa vào cuối năm 1915. Tham vọng đế quốc của Viên Thế Khải đã bị phản đối kinh hoàng bởi cấp dưới ; đương đầu với viễn cảnh làm mưa làm gió, ông thoái vị vào tháng 3 năm 1916 và chết vào tháng 6 .
Cái chết của Viên Thế Khải năm 1916 để lại khoảng trống quyền lực tối cao ; chính phủ nước nhà cộng hòa đã tan rã. Điều này đã mở đường cho Thời kỳ quân phiệt mà phần nhiều Trung Quốc bị quản lý bằng cách đổi khác liên minh của những nhà lãnh đạo quân sự cấp tỉnh cạnh tranh đối đầu và chính phủ nước nhà Bắc Dương. Giới tri thức tuyệt vọng về sự thất bại của nền Cộng hòa đã phát động Phong trào Tân văn hóa .
Năm 1919, Phong trào Ngũ Tứ khởi đầu nhằm mục đích đáp trả những lao lý có lợi cho Nhật do Hiệp ước Versailles áp đặt lên Trung Quốc sau Chiến tranh quốc tế thứ nhất. Nó nhanh gọn trở thành một trào lưu phản đối trên toàn nước. Các cuộc biểu tình thành công xuất sắc về mặt đạo đức khi nội các sụp đổ và Trung Quốc phủ nhận ký Hiệp ước Versailles, hiệp ước trao quyền nắm giữ Sơn Đông của Đức cho Nhật Bản. Ký ức về sự ngược đãi ở Versailles thổi bùng sự phẫn nộ vào thế kỷ 21. [ 30 ]Sự kích động chính trị và tri thức đã bùng lên can đảm và mạnh mẽ trong suốt những năm 1920 và 1930. Theo Patricia Ebrey :

“Chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa yêu nước, tiến bộ, khoa học, dân chủ và tự do là mục tiêu; đế quốc, phong kiến, lãnh chúa, chuyên quyền, gia trưởng và mù quáng tuân theo truyền thống là những kẻ thù. Giới trí thức đấu tranh với việc làm thế nào để trở nên mạnh mẽ và hiện đại nhưng vẫn là người Trung Quốc, làm thế nào để duy trì Trung Quốc như một thực thể chính trị trong thế giới của các quốc gia cạnh tranh”[31]

Quốc kỳ của Trung Hoa Dân Quốc từ năm 1912 đến năm 1928.
Blue Sky White Sun Wholly Red EarthQuốc kỳ của Trung Hoa Dân Quốc từ năm 1928 đến nay.
Vào những năm 1920, Tôn Trung Sơn xây dựng địa thế căn cứ cách mạng ở Quảng Châu Trung Quốc và đặt tiềm năng đoàn kết những vương quốc bị chia cắt. Ông hoan nghênh sự tương hỗ từ Liên Xô ( bản thân nó mới được tiếp quản bởi Đảng Cộng sản của Lenin ) và ông tham gia vào một liên minh với Đảng Cộng sản Trung Quốc ( ĐCSTQ ) non trẻ. Sau khi Tôn chết vì bệnh ung thư vào năm 1925, một trong những người được ông bảo vệ là Tưởng Giới Thạch đã giành quyền trấn áp Quốc dân Đảng ( KMT ) và đã thành công xuất sắc trong việc đưa hầu hết miền nam và miền trung Trung Quốc nằm dưới sự quản lý của mình trong cuộc Bắc phạt ( 1926 – 1927 ). Sau khi vượt mặt những lãnh chúa ở miền nam và miền trung Trung Quốc bằng lực lượng quân sự chiến lược, Tưởng hoàn toàn có thể bảo vệ lòng trung thành với chủ trên danh nghĩa của những lãnh chúa ở miền Bắc và xây dựng nhà nước Quốc dân ở Nam Kinh. Năm 1927, Tưởng lật tẩy ĐCSTQ và không ngừng thanh trừng những thành phần Cộng sản trong NRA của mình. Năm 1934, bị đánh đuổi từ những địa thế căn cứ trên núi của họ như Cộng hòa Xô Viết Nước Trung Hoa, lực lượng ĐCSTQ đã triển khai cuộc Vạn lý Trường chinh xuyên qua địa hình hoang vắng nhất của Trung Quốc tiến về phía tây-bắc, nơi họ thiết lập một địa thế căn cứ du kích tại Diên An ở tỉnh Thiểm Tây. Trong Vạn lý Trường chinh, những người cộng sản đã tổ chức triển khai lại dưới tay nhà chỉ huy mới, Mao Trạch Đông .

Nội chiến Trung Quốc ác liệt giữa hai phe Quốc dân đảng và Cộng sản vẫn tiếp diễn, công khai hoặc bí mật trong cuộc chiếm đóng kéo dài 14 năm của Nhật Bản trên nhiều vùng của đất nước (1931–1945). Hai phe trên danh nghĩa đã thành lập Mặt trận thống nhất để chống lại người Nhật vào năm 1937 trong Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ hai (1937–1945), trở thành một phần của Chiến tranh thế giới thứ hai. Quân đội Nhật Bản đã thực hiện nhiều hành vi tàn bạo chống lại dân thường, bao gồm cả chiến tranh sinh học (xem Đơn vị 731) và Chính sách Tam Quang ( Sankō Sakusen ) là: “giết hết, đốt hết và cướp hết” “.[32]

Sau thất bại của Nhật Bản vào năm 1945, đại chiến giữa những lực lượng chính phủ nước nhà Quốc dân đảng và ĐCSTQ lại liên tục sau những nỗ lực hòa giải và thương lượng không thành. Đến năm 1949, ĐCSTQ đã thiết lập quyền trấn áp hầu hết quốc gia. Odd Arne Westad nói rằng những người Cộng sản đã thắng trong Nội chiến vì họ mắc ít sai lầm đáng tiếc quân sự chiến lược hơn Tưởng Giới Thạch và vì trong quy trình lập cơ quan chính phủ tập trung chuyên sâu quyền lực tối cao, Tưởng đã chống lại quá nhiều nhóm quyền lợi ở Trung Quốc. Hơn nữa, đảng của ông đã bị suy yếu trong đại chiến chống lại quân Nhật. Trong khi đó, những người Cộng sản nói với những nhóm khác nhau, ví dụ điển hình như nông dân, đúng chuẩn những gì họ muốn nghe và khoác lên mình lớp vỏ bọc của Chủ nghĩa dân tộc bản địa Trung Quốc. [ 33 ] Trong cuộc nội chiến, cả phe Quốc dân đảng và Cộng sản đều thực thi những hành vi tàn sát hàng loạt với hàng triệu người không tham chiến bị giết bởi cả hai bên. [ 34 ] Chúng gồm có những cái chết do bắt buộc phải nhập ngũ và những vụ thảm sát. [ 35 ] Khi quân cơ quan chính phủ Quốc dân đảng bị vượt mặt bởi lực lượng ĐCSTQ ở Trung Quốc đại lục vào năm 1949, cơ quan chính phủ Quốc dân đảng rút về Đài Loan cùng với lực lượng của họ cùng với Tưởng và một số lượng lớn những người ủng hộ ; nhà nước Quốc dân đảng đã trấn áp Đài Loan một cách hiệu suất cao vào cuối Thế chiến II như một phần của sự đầu hàng tổng thể và toàn diện của Nhật Bản, khi quân đội Nhật Bản ở Đài Loan đầu hàng quân đội Nước Trung Hoa Dân Quốc. [ 36 ]Cho đến đầu những năm 1970, Nước Trung Hoa Dân Quốc là cơ quan chính phủ hợp pháp duy nhất của Trung Quốc. Liên hợp quốc, Hoa Kỳ và hầu hết những vương quốc phương Tây khước từ công nhận CHND Trung Quốc vì Chiến tranh Lạnh. Điều này đã biến hóa vào năm 1971 khi CHND Nước Trung Hoa gia nhập Liên hợp quốc sửa chữa thay thế cho Trung Hoa Dân quốc. Quốc Dân Đảng quản lý Đài Loan trong thực trạng thiết quân luật cho đến năm 1987 với tiềm năng đã nêu là cẩn trọng chống lại sự xâm nhập của Cộng sản và chuẩn bị sẵn sàng chiếm lại Trung Quốc đại lục. Do đó, sự không tương đồng chính kiến không được dung thứ trong thời kỳ đó .Trong những năm 1990, Nước Trung Hoa Dân Quốc đã trải qua một cuộc cải cách dân chủ lớn, mở màn bằng việc những thành viên của Lập pháp viện Nước Trung Hoa Dân Quốc và Quốc hội được bầu vào năm 1947. Những nhóm này khởi đầu được tạo ra để đại diện thay mặt cho những khu vực bầu cử ở Trung Quốc đại lục. Các hạn chế về việc sử dụng tiếng Đài Loan trên những phương tiện đi lại truyền thông online và trong trường học cũng được dỡ bỏ. Điều này lên đến đỉnh điểm với cuộc bầu cử tổng thống trực tiếp tiên phong vào năm 1996 chống lại ứng viên Đảng Tiến bộ Dân chủ ( DPP ) và nhà sự không tương đồng chính kiến, Bành Minh Mẫn. Năm 2000, thực trạng đảng cầm quyền của Quốc dân đảng chấm hết khi DPP lên nắm quyền, chỉ để giành lại vị thế của mình trong cuộc bầu cử năm 2008 của Mã Anh Cửu .Do đặc thù gây tranh cãi của Tình trạng chính trị của Đài Loan, Trung Quốc Dân Quốc hiện được 14 vương quốc thành viên Liên hợp quốc và Tòa thánh công nhận kể từ 2023 với tư cách là cơ quan chính phủ hợp pháp của ” Trung Quốc ” .

Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa ( từ năm 1949 )[sửa|sửa mã nguồn]

Trận chiến lớn trong Nội chiến Trung Quốc kết thúc vào năm 1949 với việc Quốc Dân Đảng ( KMT ) rút khỏi đại lục, với việc cơ quan chính phủ chuyển đến Đài Bắc và chỉ duy trì quyền trấn áp so với một số ít hòn hòn đảo. ĐCSTQ đã giành lại quyền trấn áp Trung Quốc đại lục. Vào ngày 1 tháng 10 năm 1949, Mao Trạch Đông công bố là Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa. [ 37 ]
Lễ diễu hành kỷ niệm 10 năm Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa tại Bắc Kinh
CHND Nước Trung Hoa được định hình bởi một loạt những chiến dịch và kế hoạch 5 năm. Kế hoạch kinh tế tài chính xã hội Đại nhảy vọt ước tính đã làm 45 triệu người chết. [ 38 ] nhà nước của Mao đã triển khai hành quyết hàng loạt địa chủ, triển khai canh tác tập thể và lập ra mạng lưới hệ thống trại Lao Cải ( Lao động Cải tạo ). Hành quyết, chết vì lao động cưỡng bức và những hành vi tàn khốc khác dẫn đến hàng triệu người chết dưới thời Mao. Năm 1966, Mao và những liên minh của ông đã phát động Cách mạng Văn hóa lê dài cho đến khi Mao qua đời một thập kỷ sau đó. Cách mạng Văn hóa được thôi thúc bởi những cuộc tranh giành quyền lực tối cao trong Đảng và nỗi sợ Liên Xô đã dẫn đến một sự dịch chuyển lớn trong xã hội Trung Quốc .Năm 1972, ở đỉnh điểm của Chia rẽ Trung-Xô, Mao và Chu Ân Lai gặp tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon tại Bắc Kinh để thiết lập quan hệ với Hoa Kỳ. Trong cùng năm, CHND Trung Quốc được kết nạp vào Liên hợp quốc thay cho Nước Trung Hoa Dân Quốc với tư cách là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an .
Bầu trời xanh Mặt trời trắng Mặt trời bao trùm Trái đất đỏQuốc kỳ của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa từ năm 1949.

Một cuộc tranh giành quyền lực diễn ra sau cái chết của Mao vào năm 1976. Tứ nhân bang bị bắt và bị đổ lỗi cho những hành vi thái quá của Cách mạng Văn hóa, đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên chính trị hỗn loạn ở Trung Quốc. Đặng Tiểu Bình vượt trội hơn chủ tịch kế nhiệm được Mao nâng đỡ là Hoa Quốc Phong và dần dần nổi lên như một nhà lãnh đạo trên thực tế vài năm sau đó.

Đặng Tiểu Bình là Lãnh đạo tối cao của Trung Quốc từ năm 1978 đến năm 1992, mặc dầu ông chưa khi nào trở thành người đứng đầu đảng hoặc nhà nước và tác động ảnh hưởng của ông trong Đảng đã giúp quốc gia cải cách kinh tế tài chính đáng kể. ĐCSTQ sau đó đã thả lỏng quyền trấn áp của cơ quan chính phủ so với đời sống cá thể của công dân và Công xã nhân dân đã bị giải tán với nhiều nông dân nhận được nhiều hợp đồng thuê đất, điều này đã khuyến khích sản xuất nông nghiệp tăng cao. Ngoài ra, đã có nhiều khu vực thị trường tự do được mở ra. Các khu vực thị trường tự do thành công xuất sắc nhất là Thâm Quyến. Nó nằm ở Quảng Đông và là khu vực miễn thuế vẫn còn sống sót cho đến thời nay. Sự kiện này lưu lại sự quy đổi của Trung Quốc từ nền kinh tế tài chính kế hoạch sang nền kinh tế tài chính hỗn hợp với thị trường ngày càng mở, một mạng lưới hệ thống được 1 số ít người gọi là [ 39 ] là ” chủ nghĩa xã hội thị trường ” và được ĐCSTQ chính thức gọi là ” Chủ nghĩa xã hội rực rỡ Trung Quốc “. CHND Nước Trung Hoa đã trải qua hiến pháp hiện hành vào ngày 4 tháng 12 năm 1982 .Năm 1989, cái chết của cựu tổng bí thư Hồ Diệu Bang đã góp thêm phần châm ngòi cho Các cuộc biểu tình tại Quảng trường Thiên An Môn trong năm đó, trong đó, sinh viên và những người khác đã hoạt động trong nhiều tháng, lên tiếng chống tham nhũng và ủng hộ cải cách chính trị sâu rộng, gồm có những quyền dân chủ và tự do ngôn luận. Tuy nhiên, ở đầu cuối những cuộc biểu tình đã bị dập tắt vào ngày 4 tháng 6 khi Quân đội và phương tiện đi lại tiến vào và cưỡng bức dọn sạch trung tâm vui chơi quảng trường với nhiều người chết. Sự kiện này đã được báo cáo giải trình thoáng đãng và bị cả quốc tế lên án và trừng phạt chống lại cơ quan chính phủ. [ 40 ] [ 41 ] Một sự cố được quay phim tương quan đến ” người chặn xe tăng ” đã được nhìn thấy trên toàn quốc tế .Tổng bí thư ĐCSTQ kiêm quản trị CHND Nước Trung Hoa Giang Trạch Dân và Thủ tướng CHND Trung Quốc Chu Dung Cơ đều là cựu thị trưởng Thượng Hải, chỉ huy CHND Nước Trung Hoa thời hậu Thiên An Môn vào những năm 1990. Dưới sự quản lý của Giang và Chu trong 10 năm, thành tích kinh tế tài chính của CHND Trung Quốc ước tính đã kéo khoảng chừng 150 triệu nông dân thoát khỏi đói nghèo và duy trì vận tốc tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội trung bình hàng năm là 11,2 %. [ 42 ] [ 43 ] Nước này chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001. Đến năm 1997 và 1999, những thuộc địa cũ của châu Âu là Hồng Kông và Ma Cao trở thành Đặc khu hành chính .Mặc dù Trung Quốc cần tăng trưởng kinh tế tài chính để thôi thúc sự tăng trưởng của mình nhưng chính phủ nước nhà khởi đầu lo lắng rằng vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính nhanh gọn đang làm suy giảm tài nguyên và môi trường tự nhiên của quốc gia. Một mối chăm sóc khác là 1 số ít thành phần trong xã hội không được hưởng lợi rất đầy đủ từ sự tăng trưởng kinh tế tài chính của CHND Trung Quốc ; một ví dụ về điều này là khoảng cách quá lớn giữa thành thị và nông thôn. Kết quả là, dưới thời cựu tổng bí thư và quản trị ĐCSTQ Hồ Cẩm Đào và Thủ tướng Ôn Gia Bảo, Trung Quốc đã khởi xướng những chủ trương để xử lý những yếu tố về phân phối công minh những nguồn lực nhưng hiệu quả không rõ ràngtính đến năm năm trước. [ 44 ] Hơn 40 triệu nông dân phải bỏ đất, [ 45 ] thường là để tăng trưởng kinh tế tài chính, góp thêm phần vào 87.000 cuộc biểu tình và bạo loạn trên khắp Trung Quốc vào năm 2005. [ 46 ] Đối với phần đông dân số của CHND Nước Trung Hoa, mức sống được cải tổ rất đáng kể và tự do tăng lên nhưng những giải pháp trấn áp chính trị vẫn ngặt nghèo và những khu vực nông thôn vẫn còn nghèo. [ 47 ]

Một số khái niệm về tiến trình lịch sử dân tộc và những triều đại[sửa|sửa mã nguồn]

Ngoài những quy trình tiến độ loạn lạc được gọi tên chính thức trong và phân định rõ bằng niên biểu trong lịch sử vẻ vang như Xuân Thu – Chiến Quốc, Ngũ Hồ thập lục quốc, Ngũ đại Thập quốc, trong lịch sử dân tộc Trung Quốc còn có những cách gọi khái quát về những tiến trình, những triều đại :

  • Laufer, Berthold. 1912. JADE: A Study in Chinese Archaeology & Religion. Reprint: Dover Publications, New York. 1974.
  • Korotayev A., Malkov A., Khaltourina D. Introduction to Social Macrodynamics: Secular Cycles and Millennial Trends. Moscow: URSS, 2006. ISBN 5-484-00559-0 [1] (Chapter 2: Historical Population Dynamics in China).

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

  • 中国历史概况 Lịch sử Trung Quốc trên trang web Chính phủ Trung Quốc (tiếng Trung)
  • Trung Quốc tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
  • The brief history of China Tổng lãnh sự quán Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa tại Gothenburg

Lịch sử Trung Quốc – Wikipedia tiếng Việt
Bài viết liên quan
Sửa máy giặt
Bài Mới Nhất
Hotline 24/7: O984.666.352
Alternate Text Gọi ngay