Xu thế phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam thích ứng với Cách mạng Công nghiệp 4.0

Khái quát về kinh tế tri thức

Đầu những năm 1960, thuật ngữ “ kinh tế tri thức ” lần tiên phong được đưa ra bởi Fritz Machlup và Peter Drucker. Đến nay, kinh tế tri thức đã và đang trở thành khuynh hướng phát triển chung của kinh tế quốc tế, được nhiều vương quốc lựa chọn làm kế hoạch phát triển, như : Mỹ, Canada, Nhật Bản, Nước Singapore …
Hiện nay, có rất nhiều định nghĩa về “ kinh tế tri thức ”. Điển hình là định nghĩa của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD ( 1995 ) : “ Nền kinh tế tri thức là nền kinh tế trong đó sự sản sinh ra, phổ cập và sử dụng tri thức giữ vai trò quyết định hành động nhất so với sự phát triển kinh tế, tạo ra của cải, nâng cao chất lượng đời sống ” .

Theo định nghĩa của Bộ Công nghiệp và Thương mại Anh (1998): “Nền kinh tế dẫn dắt bởi tri thức là nền kinh tế trong đó sản sinh ra và khai thác tri thức giữ vai trò nổi bật nhất trong việc tạo ra của cải”. Tổ chức Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương APEC (2000) lại nhấn mạnh: “Nền kinh tế tri thức là nền kinh tế mà trong đó quá trình sản xuất, phân phối và sử dụng tri thức trở thành động lực chính cho tăng trưởng, cho quá trình tạo ra của cải và việc làm trong tất cả các ngành kinh tế”.

Bạn đang đọc: Xu thế phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam thích ứng với Cách mạng Công nghiệp 4.0

Tại Việt Nam, thuật ngữ “ kinh tế tri thức ” Open tiên phong trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX ( 2001 ). Đến Đại hội lần thứ XI ( 2011 ), Đảng liên tục khẳng định chắc chắn “ … Công nghiệp hóa, tân tiến hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức “. Gần đây, những khái niệm “ quy đổi số ”, “ phát triển kinh tế ” liên tục được nhấn mạnh vấn đề trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII ( 2021 ). Có thể nói, kinh tế tri thức đã trở thành một phần quan trọng trong kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam .

Theo điều tra và nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới ( WB ) một nền kinh tế tri thức cần dựa trên 4 trụ cột hay được coi là 4 yếu tố cốt lõi như Hình 1 .
Dựa trên 4 yếu tố cốt lõi này WB đã đưa ra mạng lưới hệ thống chỉ tiêu nhìn nhận mức độ phát triển của nền kinh tế tri thức gồm có : Chỉ số kinh tế tri thức ( KEI ), chỉ số kiến thức và kỹ năng am hiểu ( KI ), Chỉ số Thể chế khuyễn mãi thêm kinh tế ( EI ), Chỉ số Sáng tạo ( II ), Chỉ số Giáo dục đào tạo ( EI ), Chỉ số Công nghệ thông tin và tiếp thị quảng cáo ( ICT ). Đến năm 2017, Chỉ số tri thức toàn thế giới ( GKI ) đã Open như một sự thay thế sửa chữa cho Chỉ số kinh tế tri thức của WB năm 2012. Theo đó, GKI bổ trợ 7 chỉ số khác, đó là : Chỉ số KEI, Chỉ số giáo dục trước ĐH, chỉ số giáo dục và đào tạo và giảng dạy kỹ thuật và dạy nghề, Chỉ số giáo dục ĐH, chỉ số điều tra và nghiên cứu, phát triển và thay đổi, Chỉ số công nghệ thông tin và truyền thông online và môi trường tự nhiên kinh tế. Trong khi chỉ số của WB hầu hết tập trung chuyên sâu vào những thành phần tương quan trực tiếp đến sự hình thành nền kinh tế tri thức, thì GKI vượt ra ngoài góc nhìn kinh tế và gồm có những yếu tố giáo dục, kinh tế, thay đổi và thiên nhiên và môi trường thuận lợi .

Thực trạng phát triển kinh tế tri thức tại Việt Nam

Từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI ( 1986 ) tới nay, trải qua hơn 35 năm với những chủ trương thay đổi, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu điển hình nổi bật và cũng là điều kiện kèm theo để Việt Nam tăng nhanh phát triển kinh tế tri thức. Cụ thể :
– Về thiên nhiên và môi trường kinh tế và thể chế xã hội : Nếu như trong quy trình tiến độ đầu thay đổi ( 1986 – 1990 ), mức tăng trưởng GDP trung bình hằng năm chỉ đạt 4,4 % thì ; quá trình năm nay – 2019 đạt mức trung bình 6,8 %. Mặc dù năm 2020 – 2021, kinh tế chịu tác động ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh COVID-19 nhưng vận tốc tăng GDP của Việt Nam vẫn đạt dương và thuộc nhóm những nước tăng trưởng cao trong khu vực, quốc tế. Gần đây, Đại hội lần thứ XIII ( 2021 ), Đảng ta liên tục đưa ra xu thế phát triển tới năm 2030 : “ Thúc đẩy nghiên cứu và điều tra, chuyển giao, ứng dụng can đảm và mạnh mẽ thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 ( CMCN 4.0 ) vào mọi nghành nghề dịch vụ của đời sống xã hội, chú trọng một số ít ngành, nghành nghề dịch vụ trọng điểm, có tiềm năng, lợi thế để làm động lực cho tăng trưởng theo niềm tin bắt kịp, tiến cùng và vượt lên ở 1 số ít nghành so với khu vực và quốc tế ”. Điều đó cho thấy môi trường tự nhiên kinh tế và thể chế xã hội lúc bấy giờ tạo điều kiện kèm theo thuận lợi cho Việt Nam phát triển kinh tế tri thức .
– Về giáo dục : Quy mô giáo dục liên tục được phát triển, cơ sở vật chất được nâng cao, chất lượng đào tạo và giảng dạy từng bước cung ứng nhu yếu về nguồn nhân lực. Nhiều chỉ số về giáo dục phổ thông của Việt Nam được nhìn nhận cao trong khu vực. Ngoài ra, theo xếp hạng của Tổ chức Quacquarelli Symonds, năm 2022, Việt Nam có 5 cơ sở giáo dục ĐH Open trong bảng xếp hạng ( Trường Bách Khoa TP.HN, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, Đại học Quốc gia TP.HN, Trường Đại học Duy Tân và Trường Đại học Tôn Đức Thắng ) .
– Về phát minh sáng tạo : Năm 2021, Tổ chức Sở hữu trí tuệ quốc tế ( WIPO ) nhìn nhận Việt Nam xếp thứ 44/132 vương quốc và nền kinh tế trong bảng xếp hạng Đổi mới phát minh sáng tạo toàn thế giới ( GII ). Trong nhóm 34 vương quốc có thu nhập trung bình thấp được đưa vào list xếp hạng GII năm 2021, Việt Nam liên tục giữ vị trí đứng đầu .
– Về công nghệ thông tin : Năm 2000, góp phần của ngành Công nghiệp công nghệ thông tin – tiếp thị quảng cáo khoảng chừng 0,5 % GDP của Việt Nam, với lệch giá 300 triệu USD và số lao động chỉ chiếm khoảng chừng 0,11 % tổng số lao động của Việt Nam. Sau 20 năm, Ngành này đã có bước phát triển nhảy vọt, trong đó, riêng năm 2021, lệch giá của Ngành tăng trưởng 9 % so với năm 2020 .
Theo nhìn nhận của WB về chỉ số kinh tế tri thức của Việt Nam năm 2012, Việt Nam đứng thứ 104 / 145 vương quốc. Gần đây, năm 2021, Việt Nam được xếp hạng 64/137 vương quốc. Trong khi những chỉ số nhìn nhận kinh tế tri thức của Việt Nam vào năm 2012 còn khá nhã nhặn thì sau một thập kỷ, những chỉ số của Việt Nam so với những vương quốc trong khu vực có sự tăng trưởng khả quan. Dựa trên số liệu năm 2021, Việt Nam đang đứng thứ 3 về phát triển kinh tế tri thức trong khu vực ASEAN .

Tuy nhiên, chỉ số về điều tra và nghiên cứu, phát triển và phát minh sáng tạo ( Research, Development, Innovation Index ) của Việt Nam còn thấp khi chỉ được nhìn nhận 28.2 / 100 điểm. Bên cạnh đó, những chỉ số về Giáo dục đào tạo ĐH và công nghệ thông tin – tiếp thị quảng cáo lần lượt là 35.8 / 100 điểm và 40.9 / 100 điểm. Đây là những số lượng còn khá nhã nhặn. Trên trong thực tiễn, nền kinh tế Việt Nam phát triển chưa không thay đổi, vững chắc. Nền kinh tế cơ bản còn phát triển theo chiều rộng, dựa vào vốn góp vốn đầu tư, tài nguyên vạn vật thiên nhiên, lao động đại trà phổ thông .
Hoạt động chuyển dời sang phát triển theo chiều sâu dựa trên khoa học – công nghệ tiên tiến và nguồn nhân lực chất lượng cao còn chậm. Trong khi đó, Việt Nam đang có lợi thế về nguồn lực lao động dồi dào nhưng chất lượng nguồn lao động lại chưa cao. Do đó, nguồn nhân lực cho kinh tế tri thức vẫn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng. Theo dự báo, năm 2022 Việt Nam sẽ thiếu 100.000 nhân lực vì khi đó nhu yếu về lao động trong nghành công nghệ thông tin hoàn toàn có thể tăng lên 530.000 người. Về chất lượng nguồn nhân lực, so với những vương quốc trong khu vực, từ đó ảnh hưởng tác động đến phát triển kinh tế tri thức trong toàn cảnh CMCN 4.0 .

Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam trong xu thế Cách mạng công nghiệp 4.0

Hướng tới phát triển kinh tế tri thức trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Việt Nam có nhiều cơ hội thuận lợi. Theo đó, ngày nay, trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế trở thành xu thế chung của tất cả các quốc gia. Sau hơn 35 năm đổi mới, Việt Nam đã hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, có quan hệ ngoại giao, kinh tế với gần 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới; tham gia, trở thành thành viên của nhiều tổ chức quốc tế có uy tín, toàn cầu và khu vực. Trong công cuộc hội nhập quốc tế, nước ta sở hữu nhiều cơ hội tiềm năng để phát triển kinh tế thông qua các nguồn vốn nước ngoài, tiếp cận thành nhiều tựu khoa học vĩ đại, trở thành đối tác chiến lược của nhiều quốc gia trên thế giới.

Xem thêm: Có 3 giai đoạn phát triển trí não đỉnh cao của trẻ

Trong những năm gần đây, quốc tế đang tiến vào cuộc CMCN 4.0. Những thành tựu của CMCN 4.0 sẽ mang tới những thuận lợi cho Việt Nam trong quy trình tiếp cận với những văn minh của giáo dục quốc tế và phát triển mạng lưới hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin. Tính đến năm 2021, Việt Nam có tỷ suất sử dụng Internet là 70,3 % ( đứng thứ 4 trong khu vực ASEAN ). Nhân khẩu học người trẻ tuổi của Việt Nam là một yếu tố can đảm và mạnh mẽ thôi thúc sự đồng ý công nghệ tiên tiến trên toàn nước lớn hơn đáng kể so với mức trung bình toàn thế giới. Năm 2021, Báo cáo mức độ chuẩn bị sẵn sàng về kỹ thuật số của PwC Việt Nam cho thấy 42 % người Việt Nam được hỏi bày tỏ sự hào hứng về việc đưa công nghệ tiên tiến vào việc làm, so với mức trung bình toàn thế giới là 16 %. Đây là một thời cơ giúp Việt Nam phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đi tắt đón đầu, rút ngắn khoảng cách về phát triển kinh tế với những quốc gia tiên tiến trên quốc tế .
Trong toàn cảnh chung, phát triển nền kinh tế tri thức ở Việt Nam trong thời đại CMCN 4.0 đang là một trách nhiệm quan trọng trong tiến trình kiến thiết xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật văn minh của chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, thực tiễn phát triển cho thấy, kinh tế tri thức trong xu thế CMCN 4.0 cũng đặt ra nhiều thử thách .
Theo đó, sự phát triển và đổi khác nhanh gọn của công nghệ tiên tiến sẽ tạo ra sức ép lớn cho người lao động, yên cầu người lao động phải không ngừng học tập, tìm tòi phát minh sáng tạo. Một mặt, nó tạo ra những tác động ảnh hưởng tích cực trong việc thôi thúc người lao động nâng cao kiến thức và kỹ năng, kỹ năng và kiến thức. Mặt khác, nó đem tới nguy cơ biến người lao động trở thành những “ cỗ máy ”, phải chịu áp lực đè nén của sự “ lão hóa ” tri thức. Thêm vào đó, kinh tế tri thức vận dụng một cách tối ưu thành tựu khoa học – công nghệ, như : tự động hóa, số hóa, rô bốt hóa, thế cho nên con người ít sử dụng lao động cơ bắp, mà tiếp xúc nhiều với những thiệt bị điện tử, về lâu bền hơn hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động đến sức khỏe thể chất. Ngoài ra, việc công nghệ tiên tiến đổi khác liên tục còn dẫn đến sự tiêu tốn lãng phí tài nguyên khi chưa tận dụng hết giá trị sử dụng của mẫu sản phẩm và khó chớp lấy hơn về khoa học kĩ thuật tiên tiến và phát triển. Bên cạnh đó, nhận thức của người dân về kinh tế tri thức còn hạn chế, kỹ năng và kiến thức sử dụng Internet bảo đảm an toàn thấp và chưa theo kịp với vận tốc phát triển của công nghệ tiên tiến .
Từ những nghiên cứu và phân tích về điều kiện kèm theo bên trong và điều kiện kèm theo bên ngoài, vận dụng ma trận SWOT để xác lập phương hướng thích hợp cho phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam trước xu thế CMCN 4.0 .
Tại vị trí S-O ( phát huy điểm mạnh để tận dụng thời cơ ) .
Trong toàn cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, sự phát triển can đảm và mạnh mẽ của khoa học công nghệ tiên tiến, cùng với lợi thế về môi trường tự nhiên kinh tế, thể chế xã hội và nguồn nhân lực dồi dào, Việt Nam cần tăng nhanh vận động và di chuyển cơ cấu tổ chức ngành, tăng tỷ trọng những ngành công nghệ cao. Theo đó, cần tăng cường kiến thiết xây dựng những TT nghiên cứu và điều tra về công nghệ cao ; Phát triển công nghệ phần mềm thành ngành kinh tế mũi nhọn, có năng lực phân phối sản phẩm & hàng hóa, dịch vụ cho những công ty trong và ngoài nước, sớm thay thế sửa chữa những ứng dụng nhập khẩu ; liên tục phát triển và triển khai xong hạ tầng viễn thông và công nghệ thông tin đặc biệt quan trọng là phát triển hạ tầng viễn thông băng rộng, đa phương tiện tới toàn bộ tỉnh, thành trong cả nước, nhằm mục đích thôi thúc, đặt nền móng cho phát triển thương mại điện tử, chính phủ nước nhà điện tử, giáo dục điện tử, y tế điện tử …
Tại vị trí W-O ( tận dụng thời cơ, khắc phục điểm yếu )
Thực trạng trình độ khoa học kỹ thuật còn chậm và lỗi thời, nguyên do chính là do nguồn vốn góp vốn đầu tư còn mỏng dính. Đây là bài toán khó cần phải khắc phục để thích ứng với nhu yếu của thời kỳ mới. Do vậy, nhà nước cần kêu gọi nguồn lực từ những thành phần kinh tế, đơn cử : Tạo chính sách, thiên nhiên và môi trường thuận lợi cho hoạt động giải trí kêu gọi những nguồn lực xã hội ; liên tục lôi cuốn góp vốn đầu tư quốc tế, lôi cuốn những tập đoàn lớn xuyên vương quốc, có tiềm lực khoa học – công nghệ tiên tiến, kinh tế tài chính mạnh góp vốn đầu tư vào Việt Nam, khuyến khích thiết kế xây dựng những TT điều tra và nghiên cứu và phát triển …
Tại vị trí S-T ( phát huy điểm mạnh, vượt qua thử thách ) .
Trước những thử thách của rủi ro tiềm ẩn văn hóa truyền thống bị lai căng, mai một, toàn xã hội ( nhà nước, doanh nghiệp, người dân ) đều cần nâng cao nhận thức về hai mặt của kinh tế tri thức. Trong đó, tập trung chuyên sâu vào một số ít giải pháp như : Tiếp tục tăng nhanh thay đổi cơ bản, tổng lực giáo dục ; kiến thiết xây dựng môi trường tự nhiên văn hóa truyền thống trong sáng, lành mạnh …
Tại vị trí W-T ( khắc phục điểm yếu, hạn chế rủi ro đáng tiếc )

Đây là điểm cần giải quyết nhất trong ma trận SWOT, phản ảnh thực trạng nền kinh tế Việt Nam trong tiến trình phát triển kinh tế tri thức. Trong tiến trình đó, nguồn nhân lực đóng vai trò quan trọng nhất. Cảnh cuộc CMCN 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng xã hội học tập đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế hiện nay càng trở nên cấp thiết. Theo đó, cần thực hiện hiệu quả chuyển đổi số trong các cơ sở giáo dục; chú trọng nâng cao chất lượng các chương trình đào tạo từ xa, xây dựng các khóa học trực tuyến mở đại chúng trong các cơ sở giáo dục đại học; xây dựng kho học liệu mở phục vụ tự học và học tập suốt đời trên hệ sinh thái truyền hình giáo dục Việt Nam…
Kết luận

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng, khoa học công nghệ phát triển bùng nổ, kinh tế tri thức ngày càng lan rộng, phát triển kinh tế tri thức là xu thế tất yếu của các quốc gia trên toàn thế giới. Để phát triển nền kinh tế tri thức tiến bộ thích ứng với cuộc CMCN 4.0 cần phải xác định rõ tiềm lực của Việt Nam, những thời cơ và thách thức. Dựa trên những điều kiện bên trong và bên ngoài, chúng ta sẽ vạch ra được phương hướng cụ thể để phát triển nền kinh tế, góp phần đưa Việt Nam bắt kịp với sự phát triển của các quốc gia trong khu vực và thế giới.

Xem thêm: 5 Giai đoạn vàng phát triển trí não của trẻ mẹ đừng bỏ lỡ

Tài liệu tham khảo

1. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng (2021), https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-xiii/nghi-quyet-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-xiii-cua-dang-3663;
2. Đặng Thị Việt Đức & Nguyễn Thanh Tuyên (2011), Vai trò của CNTT và truyền thông trong nền kinh tế tri thức và trường hợp của Việt Nam, Tạp chí CNTT&TT (Kỳ 2, tháng 2/2011);
3. Hoàng Bích Thuỷ (2022), Một số thách thức trong phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam trong thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, Tạp chí Kinh tế và Dự báo (số 1 năm 2022);
4. Nguyễn Thị Ngọc Hương (2013), Phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Khoa học Trường Đại học Mở TP. Hồ Chí Minh (số 8 (3) 2013);
5. Global Knowledge Index, https://knoema.com/infographics/aomssce/global-knowledge-index?Region=Cambodia&indicator=Global%20Knowledge%20Index;
6. Organization for Economy Cooperation and Development (2001), The new economy: Beyond the hype, Final report on the OECD Growth Project, 2001;
7. World Bank, 1999, Knowledge for development, World Development Report.

* Hoàng Thế Quang, Lê Thị Minh Thu, Phạm Hồng Minh, ThS. Nguyễn Thị Phương Dung – Giảng viên Kinh tế Chính trị, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.

** Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 2 tháng 5/2022

Source: https://thomaygiat.com
Category : Kỹ Thuật Số